"Que pensabamos dentro da cadea? Primeiro, que a xente de Monte Alto ía asaltar a cadea e que nos ía liberar, cousas dese estilo, pero a xente de Monte Alto... Os poucos que había que eran antifranquistas estaban escondidos porque, afortunadamente, non caíu o aparato fundamental daqueles momentos, pero nós, no noso altruísmo, pensabamos que aquilo ía pasar. Despois xa nos decatamos de que non, decatámonos da realidade e non sabiamos que ía pasar", explica Luís Alonso, preso político durante o franquismo a finais dos sesenta.

Daquela, el tiña vinte anos e todo o que fixera fora repartir panfletos e protestar contra un réxime que non lle estaba a dar aos seus veciños a liberdade que reclamaban. Onte, xunto con outros presos políticos que cumpriron condena tamén na antiga prisión provincial da Coruña, Luís Alonso reviviu o seu pasado na casa museo Casares Quiroga, no ciclo de actividades Foi no cárcere, coordinado pola profesora Carmen García-Rodeja. Con el, outros compañeiros de loita, como Xan María Castro, Enrique Veira e Manuel Porto.

Di Luís Alonso que nunca tiveron a sensación de estar facendo historia, que as súas preocupacións eran máis inmediatas, "pensabamos en se nos ían torturar, en canto tempo nos quedaría, cantos meses nos podían caír... nesas cousas", explica Alonso, que é historiador de formación e que estaba no último curso de Maxisterio no ano 1966 cando entrou en contacto con compañeiros que, coma el, estaban en contra do franquismo e desa vida que lles tocara vivir. Comezou a traballar con eles, con eles e con outros estudantes de Comercio e de Náutica, mais pouco durou a colaboración. No ano 1967 houbo unha gran "caída" na que houbo 43 detidos en toda España, a metade, en Galicia.

"Eu tiven sorte, porque había pouco tempo que ingresara nas Xuventudes Comunistas e coñecía a moi poucos compañeiros. Lémbrome de que nos interrogatorios non deixaban de preguntar por un tal Antonio, do que eu nunca escoitara falar. E digo que tiven sorte tamén porque tiña dous tíos policías e supoño que os que pegaban as palizas, dalgunha maneira, tiñan esa referencia e non me trataron tan mal coma a outros compañeiros", comenta porque, naqueles tempos de represión, non saber e non coñecer era máis seguro e máis doado que calar durante unha tortura. Porque na antiga prisión provincial tamén se lles intentaba sacar a golpes a información aos presos. "Aquí non había a brutalidade dos tempos de Billy el Niño [o inspector da Brigada Político Social do franquismo Juan Antonio González Pacheco], pero procedían da mesma escola, así que, facían cousas como meternos paus entre o dedo e a unlla e iso era insoportable", relata Luís Alonso, que lembra tamén como lle ensinaron, nun cuarto infame, o garrote vil e como lle dixeron que fora alí onde executaran ao guerrilleiro Foucellas uns anos atrás, dándolle a entender que o seu destino podería ser o mesmo, porque ninguén sabía cal era o final que lles agardaba a estes presos políticos caídos logo de ter asistido a un curso do Partido Comunista na Alemaña Oriental.

Lembran que os días na cadea eran longos. "Estabamos cos presos comúns e faciamos charlas ou preparabamos algún tema para expoñelo, pero estabamos moito menos organizados ca noutras prisións", comenta Alonso, que non deixou que o seu paso pola cadea mermase as súas arelas de cambio, tampouco cando fixo o servizo militar nin no tempo no que estudou en Barcelona. El nunca deixou de militar e de defender o seu pensamento de esquerdas.

Xan María Castro entrou e saíu en varias ocasións da cadea, de varias cadeas, fixo tres folgas de fame, nunha delas estivo a piques de morrer e só o salvou que, en plena baixada de tensión nunha cela moi húmida, os seus compañeiros -cos que se comunicaba a través dunha xanela- conseguiron formar tal revolta que os funcionarios non tiveron máis remedio que levalo á enfermería, pasou medo e sufriu represión, moita, sobre todo cando o botaron do traballo do Banco Central logo de ser detido por repartir panfletos de solidariedade coas mobilizacións obreiras de Ferrol do ano 1972, nas que, finalmente, os traballadores de Bazán Amador e Daniel morreron a mans da policía franquista.

Para Castro, a liberdade soñada, aquela democracia que xa estaba instaurada noutras latitudes, non daba chegado, pero asegura que, pouco a pouco, ía notando cambios que lle dicían que os alicerces do franquismo perdían peso. "Estando no cárcere da Coruña, o director agrediu a un preso común, tempo despois, no 1972, empezamos a notar que algo estaba a cambiar, porque aínda que se exercía a represión, a súa actitude xa era diferente. Daquela, un preso foi interrogado polo comandante Fraguela que era unha persoa dura, e zarandeouno; o director da cadea díxolle que non podía admitir que se tratase así a un interno da súa prisión na súa presenza", lembra Xan María Castro que, entón, empezou a ver como até os máis afíns ao réxime moderaban o seu comportamento.

Están de acordo en que a democracia non foi como esperaban, que prometía máis liberdade, máis dereitos para os traballadores, unha vida distinta para os que loitaran por ela, pero que naceu mermada. Agora, aseguran, cómpre seguir reivindicando un futuro mellor, que os vestixios do franquismo queden afastados e que non reúnan folgos para se fortaleceren. Para Castro, que nunca deixou a loita, xa que dedicou a súa vida ao sindicalismo en Comisións Obreiras, cómpre lembrar tamén a todas aquelas persoas que, tendo cargos no franquismo, apostaron pola democracia, e nomea a Joaquín Ruiz-Giménez, que foi ministro de Educación con Franco e que, despois, loitou polo cambio no país.

Falan do medo, das celas de castigo húmidas, moi húmidas, dos días nos que non sabían se conseguirían espertar ao día seguinte, da dor, da perda, de calar e esperar que outros non digan o seu nome, da loita na rúa, mais tamén dos soños rotos e das decepcións, que son parte tamén da súa vida.