Alguén –un home ou unha muller–, embozado tras un pseudónimo, comentou na páxina web da miña columna que as casas xa derrubadas das Atochas eran un pudridero (así, en castizo). Ben: á marxe de que o comentario descualifica de seu a quen o fixo, o certo, o penoso é que reflicte a opinión xeneralizada dos políticos e os construtores que andan detrás desta vileza. Opinión que, no fondo, e pra alén dos negocios que están a facer entre iles (podres, si, pero de diñeiro e corrupción), é mormente política. O poder dos antigos "aliados" dos anarquistas que, xa na Guerra Civil, comezaron a minar o maior movemento obreiro da península, e que, agora, case cen anos despois, queren varrer do mapa da cidade tódalas súas pegadas. E cunha escusa perfecta: a do bendito progreso. O avance do capitalismo que está a acabar co noso agro, coa nosa paisaxe, coa nosa cultura, coa nosa lingua, con todo o que outrora conformaba iste país… desfeito…

Podredoiros, din. Cómo non. Se na antiga panadería da Rúa da Torre, por exemplo, tivese nado, vivido e loitado algún insigne socialista ou algún insigne nacionalista… Ah!, daquela o PSOE ou o BNG terían mobilizado ó mesmísimo sol denantes de derrubala; terían posto unha placa conmemorativa e incluso rehabilitado un museo. Pero non. Alí, naquil soariño, consonte Eliseo Fernández, magnífico historiador e mellor persoa aínda, "os militantes do Sindicato de Panadeiros La Nueva Unión axudaron ós folguistas da construción entre os meses de agosto do 33 e setembro do 34, facendo horas extras, de noite, pra elaboraren pan e outros produtos que despois eran repartidos entre os compañeiros e as súas familias en diversos locais da vila. A fariña e os demais alimentos foron doados por outros sindicatos agrícolas da bisbarra ou adquiridos co diñeiro resultante das colectas realizadas entre sindicatos da CNT de toda a Galiza". Entre ises militantes estaban José Moreno Torres, o seu cuñado José Platas e Alejandro Basilio Palacios. "Mentres Platas se exiliou a México, tralo golpe militar, Moreno e Palacios foron asasinados: o primeiro na, tristemente célebre, emboscada da Fonsagrada, trala caída da fronte Norte, e o segundo, trala Caída das Atochas, paseado pola Garda Civil."

Na casiña do número 2 da rúa Atocha Alta non naceron Rosalía de Castro nin María Casares. Basilisa Álvarez González, "A Corales", non foi, non, unha das Nais da Patria: unha gran escritora nin unha gran actriz burguesa. Non foi máis ca unha pobre pero afoutada anarquista. De moza, arrastrada pola miseria, mesmo exerceu a prostitución. Mais logo, ós vinte anos, deveu nunha muller comprometida coa clase obreira. Ata o punto de xogarse a vida por ela en varias ocasións. Cas súa, prosegue Fernández, "agochou os libertarios Carlos Míguez Pérez, o "Moreno" (peón, expulsado de Cuba por anarquista), e Jesús Rodríguez, o "Chucho" (natural de Ares, de dezanove anos de idade), sinte o socialista Antonio Chamorro Castro (fillo dun veterano militante do Sindicato de Estibadores e irmao de Luís Chamorro Castro, coñecido militante anarquista). O 18 de xuño do 37, dous axentes da policía presentáronse na vivenda pra facer un rexistro; cando estaban petando na porta, viron cómo varios suxeitos saían por unha fiestra da casa. Detiveron a Chamorro, mentres que Míguez, Rodríguez e a propia Álvarez liscaron a San Amaro. A Corales guindouse ó mar, e mesmo os seus compañeiros a deron por morta". Pero Basilisa sobreviviu. Despois, foi detida a finais de agosto do 38, cando se descubriron os preparativos de fuxida de varios militantes de esquerda na traiñeira Tres Hermanas. Foi condenada a vinte anos de cárcere no mes de novembro, aínda que saíu varios anos despois, e continuou loitando contra o réxime franquista ata o seu pasamento.

Após lograren fuxir, Míguez e Rodríguez foron acollidos por María Otero Fernández, viúva dun anarquista fusilado polos militares, que vivía no número 55 da rúa Atocha Alta. Foi alí, nesas casas que agora o Concello e a empresa de Ángel Jove veñen de destruír, onde aconteceu a Caída das Atochas. Sinte os devanditos, María acollera os militantes anarquistas José e Rogelio González, e Fernando Caamaño. A policía entrou a saco o día 10 de xullo do 37, e durante "o rexistro" foron asasinados, alí mesmo, Caamaño, Míguez, Rodríguez e Otero.

"José e Rogelio González –segue a contarme Fernández– eran irmaos dun coñecido militante comunista, Joaquín González, o "Panadeiro", e foron paseados despois. A consecuencia da redada, os gardas asaltaron o fogar de Alicia Dorado, outra militante anarquista que vivía na rúa do Carmen número 6, e mataron a dona, o grego- arxentino Antonio Fournerakis (toda unha lenda dentro do movemento anarquista internacional) e o portugués Julio Acebedo. González e Fournerakis estaban a traballar, en unión dos seus compañeiros, na reorganización da FAI n´A Cruña, logo da morte do que fora secretario da Federación Local de Grupos Anarquistas d´A Cruña, Francisco Ballón Pequeño, en agosto do 36. O seu labor consistía en relacionar os militantes anarquistas agochados, mesmo de Ferrol, publicar panfletos chamando á resistencia e reproducir as novas da guerra desfavorables ós fascistas. As caídas das Atochas e da rúa do Carmen levaron á detención de varias decenas de militantes anarquistas e membros dos grupos de apoio." Entre iles, "cómpre salientar a Antonio Varela Migulez, José Torres Regueiro, Alejandro Basilio Palacios, Alejandro Delgado Fernández e Santiago Sanjurjo López, fusilados canda os irmaos González, en lugares coma Adormideras ou Punta Herminia."

Podredoiros.

P.S.1- Eliseo Fernández e Dionisio Pereira –entre outros– levan lustros publicando libros verbo de persoeiros e acontecementos coma istes. Datos, feitos, vidas que o alcalde e os membros do Concello d´A Cruña coñecen perfectamente.

P.S. 2- Eu amo a Rosalía de Castro e a María Casares, xaora. Mais, de ter que elixir entre derrubar as súas casas (ou a miña, poeta tamén burgués, que non lle chego nin ó chao dos zapatos a ningunha delas) ou as de Basilisa Álvarez e María Otero xuro que votaría a prol dos fogares das anarquistas. Pois, a fin de contas, qué fixeron a escritora e a actriz, qué facemos os "artistas", amais de crear unhas cantas obras boas, co estómago cheo e a carón da estufa, pra que alguén salve as nosas casas, nos levante un monumento, nos consagre un museo ou nos dedique unha rúa, unha biblioteca, un instituto? Qué, comparado co que fixeron aquelas e aquiles obreiros, e non só en ben de Galicia senón de toda a Humanidade? Pouco, moi pouco, coido eu. E sei que Rosalía de Castro e María Casares pensarían o mesmo: por iso foron grandes.

P.S. 3- Ende mal, as casas de Basilisa e María xa foron derrubadas. Agora cómpre salvar outras do espolio. Entre elas, a Casa das Atochas, o centro cívico, cultural, libertario que está a dinamizar –non dinamitar– a vida cultural do rueiro e da vila.