Moito se ten dito, moito ten inspirado aquel grandallón de memoria prodixiosa que era Urbano Lugrís González. Histrión para ocultar as tristuras da Ítaca negada, da Atlántida perdida, patria do Xerión decapitado. Pirata, piratón en odisea. Del teñen falado baril os amigos que compartiron singraduras e amarraron estachas en portos e tabernas agasalleiras. E téñeno feito en claves poéticas mariñas González Garcés, Avilés de Taramancos, Álvaro Tudela, Del Riego, os irmáns Álvarez Blázquez... militantes coincidentes en non confundir ó creador cunha das súas mesmas anécdotas ou coa crítica fácil de outorgarlle o tópico do Dalí galego. Lugrís faise parte dunha mitoloxía que chega a escamotear a súa mesma xenialidade creadora e anovadora de tradicións atlánticas galegas. Ese mesmo ronsel que semella seguir os trazos do labirinto de Mogor navegárono algúns outros, guiados por unha mesma estrela: Anxel Fole, Castroviejo, Cunqueiro, Laxeiro, Seoane...

Urbano Lugrís tivo e ten o que teñen os clásicos, personalidade. Non prescriben, nin caducan, non sucumben no supermercadeo. Fanse eternamente mozos e atraerán a quen teña espírito mozo. Así se vén facendo cada ano neste tempo, cando simulamos estrelas, esferas preñadas de luz, cando xogamos a ser nenos e se anuncia o Nadal, para crear o Día Lugrís. Iniciativa que nace coa ansia de rescatar a lembranza e restaurar os danados murais de quen tiña o espírito dun Ulises Atlántico e antitaurin . Semellantes ventos enchen as velas da Nave das Ideas, unha asociación viguesa, animada por Xurxo Martínez, que se suma ós Bravús do noso XurxoSouto, pra reivindicar así historias de sereas e sereos brigantinos, a Atlántida asolagada, o Océano Lugrís. E unha vez máis, dende os peiraos da esperanza, guindarase ó Océano Maior unha botella cunha mensaxe de Terra e Poesía. Co medo tamén de que recale no chapapote, o que por este tempo matou ó inesquecible Man de Camelle.

O vital caderno de bitácora de Lugrís está tramado en códigos poéticos, coa mística e co misterio que acae á Galiza preñada polo Océano. País de Breogán, de Prisciliano, de Ero, de magos e de meigas, que ben puidera selo do San Barandán, do San Amaro, tamén de Merlín e de Arturo, e que aquí entregámosllo a un Apóstolo navegante en barcas de pedra, para algúns rematar facendo del seu mesmo sacrílego autorretrato de matamouros. Lugrís é navegante senlleiro por mares tebrosos, arremedo da lagoa Estixia irrevogable, buzo entre ruínas de pasado, cemiterio mariño, sucando mares entre o canto engaiolante das sereas, as ninfas, as nereidas e o berro arrepiante das tarascas célticas e dos monstros dos pozos submarinos. Na súa obra ensaríllanse as historias máxicas de Duio, de Valverde, de Santa Mariña de Augas Santas, de Santa Trahamunda, de San Telmo... mitos fisterráns, perlas do universo occidental atlántico, céltico. Obra na que se intúen os ecoares doutros pintores atlánticos, o Bosco, Patinir, Turner... e os camiños surrealistas de Chirico, Magritte, Dalí, a Illa dos Mortos de Böklin..., os versos irlandeses de Yeats, do galo Baudelaire, do bretón Xulio Verne, a farsa da vida, o esperpento deValle-Inclán... Pero Lugrís é Lugrís.

Suma de contradicións naquel heterodoxo grandallón, desgairado, educado, requintadamente cerimonioso, ácrata na bohemia do a velas vir. Performance continua da que brotaba a arte. Non importaba onde, cómo, cando e con qué, incluso con pinturas ruíns, que ó cabo do tempo provocaron curiosos craquelados, ós que hoxe outórgaselle unha intención provocadora que complementa a obra. Sintético, pero tamén minucioso e abarrocado. Tanto podía improvisar uns versos ou un debuxo automático sobre un papel, como sobre o taboleiro de mármore da mesa de café, sobre o resto dun naufraxio, como nun lenzo de droguería ou na parede dunha taberna de barrio, dun restaurante ou dun hotel, parada e fonda para o viaxeiro. Súas obras son como exvotos ou retablos, escenografías nas que se dignifica a tradición para enxalzar unha historia na que sempre está o principio-fin, o Océano... Asina "Lugrís" e a ancora, como a arribada ó porto eterno da Arte. Moitas das súas obras perdéronse, algunhas outras pasaron a grandes coleccións de entidades bancarias apelidadas "obra social" agora no paradoxo dun futuro incerto, algunhas aínda nas mans das familias que o acolleron para darlle vida: Álvaro Gil, Paz Andade, os Fernández, os Massó, Miguel San Claudio... e as menos foron a parar a algún museo, alí onde houbo directores sensibles que souberon predicir o futuro. Algunhas quedaron sobre as paredes de tabernas e cafés que o acolleron con cunca de viño e de caldo, a cambio da súa obra. Ás veces encargos que incluso se complementaban cun plan decorativo proposto polo artista, como a Casa do Pescador, de Malpica, e que van sucumbindo ante a insensibilidade, os vapores, os fumes, a contaminación... e tanto burocrático aparato de cultura, cego, xordo, mudo, insensible.

A súa cidade era A Coruña, con tan fondas raiceiras no Modernismo, con tanta confluencia de ismos, onde incluso décadas atrás bebeu o propio Picasso. Seu pai foi Urbano Lugrís Freire, poeta, valedor de Murguía e dende a catacumba da Cova Céltica buscador da Galiza negada, pra embarcar ó fillo no océano das letras, a súa nai na música e na imaxinación. A Coruña da Torre de Breogán, dun porto con historias de Armadas Invencibles, de piratas e heroínas, de tesouros... baixo unha luz intensa, que ás veces xoga ós grises, ceo que nas tardiñas pode tomar tons de azuis Patinir. Noutrora o cheiro a faria da Fábrica de Tabacos, mesturado co salitre do mar e o do chocolate. Contan que seu nacemento foi un 28 de xaneiro do 1908, día do Santo Tomás de Aquino, que non é pouca sinal. Aquí estuda Perito Mercantil nunha escola con soleira. Aínda que atopará esoutra escola popular nas rúas dos viños, a Galera, a Estrela, os Olmos... onde non faltaba a tradición da cunca de louza branca con ribeiro sobre o mostrador. Era alí onde tiña prédica e mellor retumbaba a voz ex-cátedra de Lugrís. Así o conta "o poeta con cara de mazá reineta", como lle chamaba a Avilés de Taramancos. Nas tabernas do Henrique, do Fornos, do Lión, La Tacita de oro, do Maquieira... o surrealismo cultívase entre tapas de callos, pementos de Padrón e tortilla de Betanzos... Ritual que sempre se pechaba cun brinde de elixir de herbas, entre o fume espeso das farias.

Días de posguerra,compartidos nas Misiones Pedagógicas, en La Barraca, da man de Rafael Dieste, con García Lorca e Alberti. Para logo, coas súas argucias traxicómicas, sortear a marea dunha guerra fraticida, á que pouco se refería. Era aquela a Coruña na que nas rúas pedía esmola e quentura o pintor Concheiro, Lugrís baleiraba o que había nos petos, quitaba o seu gabán e entregaba todo nas mans do pintor.

Nos anos 50 encárganlle en Madrid os murais do Instituto de Cultura Hispánica sobre tema columbino, espazo que chamaba a súa "Capela Sixtina" pero que logo fragmentarían. Días con parladoiro no Café Gijón, encargos e vicisitudes, das que da conta o seu bo amigo Mariano Tudela, con quen vai e volta á Coruña para crear a revista Atlántica. No 1964 escolle como derradeiro destino Vigo, artilla ese arco Atlántico que vai do Mar da Marola e do Seixo Branco ó Mar de Vigo, das Cíes, de Mendiño, Martín Códax e dos Galeóns de Rande. E velaí estamos.

Como nun conto tristeiro do Nadal, Urbano Lugrís morreu no Hospital Municipal de Vigo un domingo de Noiteboa do 1973 para estar enterrado no cemiterio de Pereiró. Grazas á xente que se suma a inquedanzas mozas, para contalas e rescatalas, nelas está Galiza.