Así en agarimoso diminutivo, como pra que furen e entren mellor na intimidade do corazón do pobo que lle rende culto. A ringleira esbrancuxada da Santa Compaña eslúese espavorecida co acontecer. Respectada, conselleira tribo, parroquia dos ausentes, homenaxeada en grandilocuentes campás de pedra ou humildes túmulos neses camposantos nos que medran os simbólicos e agudos cipreses e as oliveiras, como un esperanzador Edén. Máis aínda, cando se abre o mes das fogueiras dos magostos e os espiñentos ourizos ofrecen a semente das castañas, xermolo de futuro.

Días de Santos e Defuntos, de ancestrais lumeiradas dos Magostos, cando as pastelerías ofrecen doces ósos de santo. Tempo no que todo se confecciona con pesadume e arremedando á morte. Cando ese microcosmos esférico das cabazas que da color e volume ás agras ermas, maduran preñadas de sementes. Poucas terras como estas dan os tamaños e pesos de cabazas, até dunha tonelada, propias pra moldear nelas caveiras de Xerión. Universo de símbolos construídos ao longo da historia da cultura, agora empeñados en arrasalos pola marea comercial yankee do Halloweem, herdo do Samahin céltico irlandés, sumando o sincretismo das tradicións maias, incas e católicas de iberoamérica e tamén do cine para, con virulencia, petar e transformar aquelas tradicións que tiñan como fin consolidar a tribo arredor do pasado e do presente, e cebarse en esmagar costumes ancestrais de países breados polas propagandas, sumidos na crise de identidade e triunfantes en toda gama de chafalladas, as que dende fora chaman feísmos. E pra máis inri xa se encarga a mesma escola de caer na trampa e normalizar a anormalidade sepultando á orixe, a orixinalidade.

A morte sempre está de moda, agora máis, propagada no tatoom, polo heavy metal e os góticos. En Galiza os xenes do loito forman parte das misteriosas e asombrantes negras sombras. Por algo confín de cruceiros de pedra que se erguen nas encrucilladas ou se coutan nas quintanas, no adro dos igrexarios, á beira do camiño, que mostran o cimo do viacrucis, o calvario e a crucifixión dun mozo de palabra... e polo reverso a Nai feita Piedade... Castelao esmerouse en estudar e contar esta filosófica lección, pondo a salvo o que nos identifica.

Por algo xa foi este, máis do que hoxe é, o creativo país da mourindade, dos mouros e das mouras, como as conselleiras moiras gregas... estadeas tesas, fitos no camiño, aconsellando ao viaxeiro... Confín de señas e procesión de pantasmas, ringleira de individualidades entre as tebras e arañeiras do misterio, envoltas en pano branco e candea nas mans, paso a paso, de vagar. Santa Compaña, espectros, laídos, o consello ausente dos devanceiros que chegaron ao cimo do saber, sombras errantes do Purgatorio, apousentadas tras os valados e as cancelas do Trasmundo que pintou Laxeiro, espíritos finos, curtidos nas aventuras e desventuras das andainas, cadaquén co seu calvario persoal e intransferible.

Outonal e inspirador universo arredor da Ultratumba, sabíao ben o admirador do bretón trotamundos Chateaubriand, don Ramón de Trasalba, e mesmo o outro don Ramón, o do Valle-Inclán, na súa obra atopamos o pouso das sombras, a dramática dos espectros, dos catafalcos de loito e ouro, o outono, tan deles, tan noso, barroco, en contrastes de sombras de vida e morte. Como non, tradicións sobre as que tamén recrea e fai retranca Castelao en Un ollo de vidro: a caveira que co seu ollo artificial superposto enxerga e conta canto acontece dentro e fóra do seu ataúde, entre os nichos, no cemiterio parroquial.

Galiza, confín, con capital mundial dos feretristas en Ribadavia, os que polo verán constrúen e esméranse nos pipotes nos que fermente e madure o viño... e polo inverno fan o mesmo dedicados á industria dos cadaleitos, estoxos a medida, labrados, vernizados e revestidos de telas nos que agarimar fins de experiencias andadas. País onde se venera aos enterradores, onde a materia prima das sombras abonda. E sentimos que non se propague máis a tradición deses creadores inspirados en tebras e medos. Bibliografía esencial para superar medos, arrepíos, soidades, onde, a carón das lareiras se lle deu renda solta ao maxín, arredor de contos de terror, os de Urco e os seus cans negros, de María Dura, do Home do Saco, de trasnos ruíns, do Home Lobo... Algo propio e que outros países de cabo do mundo céltico, Irlanda, Escocia, Gales, Bretaña... teñen como seu e coidan aos creadores do xénero. Así aprendemos a convivir coa morte e os medos, así o consumo contemporáneo recibe abonado estes eidos, como xa recibiu o tempo de Nadal, onde mesmo conflúen tantas tradicións de nacemento e vida, representadas en árbores festivos, revestidos, preñados de sementes multicores, grilandas, estrelas e luz. Vaia se "vende" a cultura.

Primeiros días de outono, de Santos e Defuntos, do mes no que se celebra ao santo evanxelizador de celtas, o húngaro panonio, mercenario romano, igual que moitos outros galegos servidores do imperio, San Martiño de Tours, padroeiro e con reliquia dende tempos suevos no noso Ourense. Tempo preparatorio do inverno, de convocar feiras de sona en Monterroso da Lucense, en Chaves da Bracarense, días ben celebrados polos mercaderes maragatos na Asturicense. Festa maior pois, herdo sacroprofano da antiga Galiza. Día de crisantemos e candeas acesas sobre as campas... noutrora, a media noite, o rítmico tanxer a defunto nas campás da parroquial e un padrenuestriño da avoa pola alma de cada un e todos os defuntiños, unhas torradas de ovo con mel e un dedal de viño tostado. Día de Misa de Réquiem e Dies ira... Noutrora facíase velada no camposanto, e os xitanos aínda o fan, ofrecíase sobre a pedra elaborados xantares e xerras de viño, argallábase festa, como fan, seguindo aquelas tradicións, nos multicores cemiterios de moitas aldeíñas de pobos mestizos de iberoamérica, con tatas cuestións comúns en festas cíclicas.

Manda agora un novo Antroido de outono. E o gran bazar chino ofrece máscaras arrepiantes, ensanguentadas, de Frankenstein e Drácula, de zombis, Freddy Krueger, gadañas, puñais, machetas, serras de ficción para o xogo de escorreguentar e desafiar medos nun ancestral e cambiante rito de iniciación. Non abonda coas noticias reais de violencia que superan toda fantasía. Manda a morte, a caveira, o loito, as gasas, os vermes sobre a vida pra celebrar unha festa que pon a proba a capacidade creativa.Todo se uniformiza e se ofrece no mercado.

Aínda así sigue resultando difícil domesticar ou disfrazar á morte, o que a cultura de Galiza tentou nunha educación macabra pra outros, necrofilia creadora dun singular xeito de patrimonio espiritual, adulterado hoxe. Novos xeitos de consolidar egos, mesmo en rituais satánicos, de ignorancia, profanados os valados e os contidos destas aldeíñas ou cidades de Paz ilimitada. Nacen outras iniciativas vencelladas á industria do turismo, declaralos como espazos singulares e neles programar concertos, visitas nocturnas á luz dos cirios: San Froilán de Lugo, San Amaro da Coruña, San Francisco de Ourense, Santa María de Noia, Adina en Iría... país de confín, de quintanas de mortos e esperanzas acesas, hoxe de funerarias exprés, tanatorios, velorios que se abren en neón pálido nas prazas e nas entradas das vilas, negocio en alza a morte.