Desóense e destérranse deste noso cabo do mundo ás santas compañas, ás benditas ánimas, purgadas ou sen purgar. Pese a todo, como en poucas partes do mapamundi, despois da vendima, do tempo de Defuntos, por algo cristianizado coa devoción ao santo cabaleiro Martiño de Tours, aínda seguen a ceibarse os instintos e a celebrar a castañeira, as festas e os lumes do Outono. Dende o día un dos Santos e dos Defuntos deica o día once, a tradición concede unha tregua aos ventos e á chuvia no Pequeno Verán do San Martiño... Ben o intúe o cocho, noutrora animaliño do curral da casa, que despois de ser cebado e sacrificado en rito comunal, pasado polo salgado e os curados, pola carnicería e os fogóns das cociñas, comezará a presidir as mesas.
Neste tempo de espiral do outono, onde todo se pecha e se abre, aquece volver a Ourense e ao seu don Ramón Otero Pedrayo. Si acaso acougar un chisco, si se atopan, nesas solainas de pedra, como altares feitos pra agasallar ao solpor, ler os seus textos barrocos entre uns grolos de viño tostado, abrindo así as portas do labirinto, pra celebrar a entrada no celme das saudades, das tradicións . Velaí Entre a vendima e a castañeira, acaído título que vencella un feixe de contos da autoría do señor de Trasalba. Parte do nimbo máxico que couta a este Ourense, cidade que atopa no Outono a súa apoteose. Tempo de contrastes ben expresados nos obradoiros e retablos do Barroco, dos saberes aprendidos nas encrucilladas, o das luces e as sombras da cultura galega, artillada e triangulada entre a Asturicense, Lucense e Bracarense. Heteroxénea escolma, feita no 1957 entre inéditos, sempre espontáneos de don Ramón, publicada na primeira editorial Galaxia. Trátase de narracións breves, nas que as tradicións do rural baten co que noutrora foron novidades urbanas e agora xa non o son, entre as pantasmas, o sobrenatural, a inseparable ultratumba do panteísmo galego. O ocaso dos fidalgos, dos seus pazos, das súas costumes... os labregos entre ese fumeiro e canto exhala das sombras da lareira, das candeas, dos camposantos. Panteísmo, animismo, encrucillada dos Catro Elementos, fantasía mamada que tamén atopamos entre rebulir de trasnos nas letras de Cunqueiro, de Anxel Fole, de Manel María, os que hai tempo non percibo, máis que ausente, entre os creadores da nosa contemporaneidade.
A castañeira é o tempo, cando os castiñeiros desprende os ourizos, e baixo deles e entre as follas murchas apáñanse as castañas, cando se ispen en ouros vellos as árbores e coa frouma acéndense fogueiras pra facer do mundo un Purgatorio en festa. É este o tempo dos Magostos, da gran fogueira comunal sobre o monte pagán, a carón dos penedos sacros, dos antigos altares e arredor dela viño, castañas e canto queiramos sumar, danza e a emborrallarse pra seren máscaras que do monte das covas invadirán a cidade civilizada das casas e das prazas.
Tempo presidido pola castaña, en presas, en sacos, en rosarios de zonchos. Da Galiza sácanse anualmente 20.000 toneladas e puidera triplicarse e máis se se asumira este "brote verde" que nace da celebrada semente. Sector que se vai profesionalizando en novas fábricas que tiveron orixe en sequeiros agochados nos antigos soutos, feitos por obra e graza dos mosteiros, os mesmos que humanizaron as ribeiras sacras, e moito máis atrás pola cristianización e a romanización. Socalcos de viñedos, castiñeiros, oliveiras... A castaña matou a fame, denantes dos impulsivos comedores de patacas. E coa castaña temos un rico receitario.
Ese mesmo Outono das lucidas lúas que dialogan co espello do Miño ao seu paso polas chairas e os ribeiros, cantado por Manuel María de Outeiro de Rei. Mañanciñas de néboa esfiachada, espetada nas cimas das serras, altares de noutrora, os nosos picos sacros, sobre os que asoman penedos luídos, os esqueletos pétreos dos castros e dos castelos, a navegar sobre a néboa e os misterios. Cimos coloreados no devalar das horas, por un sol canso, que regala ouros, que todo canto toca ouridourea en Barroco. Non temos máis que ir aos ribeiros, ás ribeiras sacras, do Bibei, do Sil, do Miño, do Mao... e si acaso a Tras os Montes, asomarse á faciana de curvas e contracurvas do Douro. Pasar pola ben nomeada Vila Real, seguir a Sabrosa de Torga... a Pinhao, terra farta, marabillados entre os misteriosos penedos epigrafados en grego e latín do Santuario a Serapis das Panoias, na hora do solpor co barroco de Nasoni e nos xardíns do Pazo Mateus, e xa non digamos nas letras de Castelo Branco, do Eça de Queirós, romántica cartilla elemental do Nós... e de Miguel Torga, coa súa Itaca de ida e volta, locus amoenus nos altares pétreos de Santa María da Acinheira, enxergando o Marao... Santuario sobre a vila de San Martinho de Anta, onde o Espaço Torga, couto laxado, deseño do arquitecto Souto de Moura, achéganos á vida e á obra do poeta e ao seu panteísmo. Terras de lobo, do porco teixo, das perdices e polo tanto da caza e de cazadores que seguen tradicións que se perden na Prehistoria e pasan polas costumes do único e prolífico escritor Camilo Castelo Branco, quen conta aquela anécdota do voraz lobo dos ermos de Vilarinho de Samarda, ao que lle espetou cinco tiros namentres esfolaba unha e outra ovella, tres, e non morreu até rematar o seu banquete... Tras Os Montes sabe facer das tradicións que non traizoan, Vila Real ofrece as xornadas do Outono á mesa, saca os trespés, as grellas, os potes, as tixolas... pra mostrar e convidar a canto se pode facer coas castañas recen sacadas dos ourizos até coas pilongas, curadas nos sequeiros, asadas, amolecidas, fervidas, até confitadas como delicatessem á moda francesa de marron glace. Mesas cos cogomelos, cos nabos e cos grelos, coas verzas, coa coliflor, coa caza e co porco, coas mazás roxas e douradas pra mil xeitos de compotas, coas infindas posibilidades das cabazas... Tempo de cornucopias e culeiros pra recoller tradicións.
Mes de Outubro, dos Defuntos e dos Magostos, con eses luscofuscos, solpores nos que as nubes se confunden en tonalidades grisesmouras coas ondas dos montes e do mar, noites nas que asoma a lúa, semellando escornar as nubes e as serras, os penedos labrados e luídos polos Catro Elementos, asomando sobre os camiños, sobre estradas que furan, soben e baixan como serpes entre as serras, na busca dos misterios das galaxias e que ao cabo rematan nos confíns de Venus, ante un sartego dun Apóstolo. Ouro vello sobre os soutos, sobre os viñedos, subindo ao ceo os fíos de fume, o arrecendo a humus das borrelas de quen limpa as agras.
Quixeramos escoitar nesa tardiña, ao lonxe, a voz da parroquia, o derradeiro tanxer a defunto das campás dunha igrexa fiel ás tradicións... os berros desesperados dun porco fuxindo da matanza... o aturuxo dun gandeiro de aguillada. "¡Ei gallarda ei!... o croar dos corvos e dad pega, namentres fende o ceo o vo dun batallón de paxaros emigrantes. Asoman as lembranzas.
A castañeira é tempo rural que chega ás rúas reais das cidades en maquinillos de tren, desprendendo arrecendo a Outono, ofrecendo castañas asadas por mans ennegrecidas de sagas familiares procedentes de terras de Nogueira de Ramuín, afiadores, barquilleiros, xeadeiros... a bater na roda no verán. "Outono/( a palabra é cansada)/Tudo a cair de sono/... A cor sen nome dunha vinha morta/ven carregada de melancolía/bater-me á porta", escribe Torga.
