Lisboa , capital de Occidente, é sempre unha óptima alternativa para o viaxeiro que busca parte de si. E así foi, segundo os mitos clásicos, para Ulises que aquí pousou e, degrau sobre degrau, fundouna e deulle o seu nome. Construída ao borde dunha faia sísmica, provocadora de terribles terremotos dos que tamén se perde memoria, onde o río Teixo fai honra ao seu nome latino, Tagus. Esteiro, paraíso da pesca e do marisqueo, base da vida para unha cidade, a máis aberta ao océano dos atlantes, achanzada sobre as abas que soben ao barrio da Alfama.

Obrigada parada e fonda, porto maior de Iberia, foino pra fenicios, gregos, romanos, con mansións, termas, templos, teatro... Onde tamén asenta o cristianismo, os arrianos visigodos, pra ser ocupada dende o 714 polo máis que mítico e temido mouro Muza, deica facela súa e coroala con alcazaba. No 1147 réndese despois de estar cercada tres meses polas tropas de Afonso Henrique: "Así os conquistadores galegos comezaron a ser portugueses", escribe Saramago. Para recibir xudeus, hindús, negros, mulatos, de todas as razas e crenzas.

Os anos do século XV son os da "Lisboa dourada", os do trunfo da "Escola de Navegantes" co infante don Henriques, conquistador de Ceuta, ao fronte, seguido doutros autores de novas epopeas marítimas que os avaliarán como reis navegantes. Cidade debuxada, como Roma, en ascese entre sete outeiros, de ruínas, templos, pazos, cemiterios que erguen ao Ceo solemnes túmulos a competir con torres e cúpulas.

Cidade con algo de Nápoles, de Roma ou mesmo de París, que acende faros a ese océano que lle pon faciana ao mapa de Lusitania, con horizontes de solpores que devoran degoros, debuxado en ronseis polos que se perden ambicións, guerreiros, misioneiros, descubridores e mesmo emperadores que a historia envolvera en brétema, para rematar incorporados a un permanente fado.

En Lisboa condénsase a Historia de Portugal: por algures cruzaranse as sombras de Viriato de Viseu, de Afonso Henriques de Guimarâes, do neto de Alfonso X e poeta don Dinís de Santarem e tantos soldados e buscadores de vida galegos. Furaremos nun labirinto, enredarémonos nas xenealoxías e nomes de monarcas e princesas. Historia feita mirando de reollo ao Reino de Galiza-León, ás causas das independencias, á espera aínda por un novo Hércules liberador, un Ulises, Breogán, un Arturo... como agardou Pessoa por un "Desejado". "Ven Gaalaz com patria, erguer de novo,/mas ja no auge da suprema prova/a alma penitente do teu povo/ A Eucaristía nova/... Mestre da Paz, ergue teu gládio ungido,/ Excalibur do Fin, en jeito tal/ que a súa Luz ao mundo dividido/ revele o Santo Gral" . Pra cavilares.

Os chanzos están altos e ergueitos pra falarmos de Lisboa, a cidade préstase no seu eterno devalo, agora entre os novos retos e tentacións, sen deixar de ser ela. Pra escritos de Lisboa, desoutra irmán de Dublín, os do seu modernista fillo, Fernando Antonio Nogueira Pessoa, os do humanista José de Sousa Saramago, quen entre tantos retornos dun novo Ulises deixa unha antolóxica Carta de Amor a Lisboa a que escoitamos na Fundación Saramago, recitada con emoción e case de memoria pola súa compañeira Pilar del Río. Esa casa de palabras que se acolle no renacentista pazo dos Bicos, a carón do popular mercado de verduras e da oliveira trasladada de Azinhaga, a verdecer, abonado polas as cinzas do escritor comprometido co pobo. Alí, no chan, unha cita do seu Memorial do Convento: "Mas nâo subiu ás estrelas se á Terra pertencía".

Lisboa barroca sempre, simétrica e asimétrica, feita do porto, das encrucilladas, entre os contrastes, as luces e as sombras, entre o alto e o baixo, a curva e o recto, a gargallada e o pranto, o ser ou o non ser. De porto aberto sobre unha ferida xeolóxica sen curar, tal como demostrou naquela mañanciña do Día de Santos do 1755, o Terremoto de Lisboa, o que deixou cicatrices nas torres do occidente de Europa. Fráxil recanto do mapamundi no que aniñan os Catro Elementos: as augas do mar e dos escenográficos chafariz; a Terra que ascende en pentagrama de chanzos a altares, o suave e primaveral Céfiro agarimando... e o sol, feito luz, a cada hora en devalo de ouros vellos. Pola noite o son das guitarras portuguesas, corazóns artillados en piñeiro de Flandes, a escoar nostalxias, periplos de sombras, memoria do que se perde, aperta mediterránea e atlántica envolta nun chal de oriente.

"Pessoa rima con Lisboa" insisten. Pessoa ese teimudo señor de sombreiro, con lentes, traxado de negro que baixaba e subía da Alta á Baixa, de librería en libraría, de café en café, con dedal pra tres espirituosos grolos de augardente vella, a escribir versos entre fume de tabaco e o renxer do tranvía. Poucos creadores hai tan acaídos a unha cidade, portadores do seu espírito. De piso en piso de aluguer pola cidade, así é que hai máis Pessoa, máis alá da escultura de bronce, a carón de "A Brasileira" no Chiado, onde se forman ringleiras de turistas para tirar unha fotografía. Aínda que en calquera recuncho da cidade tropezamos coa pantasma do escritor, ceibe das súas cinzas coutadas en sepultura pola aperta de filigrana do claustro manuelino dos Xerónimos. Velaí a súa precursora "Lisboa" para orientar a curiosidade dos viaxeiros. Costa arriba, costa abaixo, salvadas por decimonónicas enxeñerías en ferro, tranvía e elevador de Santa Xusta, de trazas neogóticas, obra do tripeiro , con perdón, Raoul Mesnier de Ponsard, autor doutros trebellos mecánicos polo Minho. Lisboa é unha ascese sempre aberta e de garda.

A cosmopolita Lisboa sempre será diferente, "a según" dende cando e onde se mire, dende dentro ou dende fora, desde o neno, dende o adolescente ou o vello, na noite, no día, na primavera, polo celebrado San Antonio das sardiñas, no outono dos Defuntos, no Nadal dos presepios.... dende o fondo das adegas escuras do fado aos altares luminosos, dende os labirintos da Alfama, dende as xeometrías ilustradas, dende os seus miradouros, Sam Pedro de Alcántara, as Portas do Sol, dende Santo Estevâo, ou sobrepasado Belem, dende os muíños de vento do Monsanto. Das gamas grises, das neboeiras, da apoteose da luz solar, entre arrecendo a sal e a libro vello.

Lisboa é corazón da Rosa dos Ventos, onde se atopa o Norte co Sur, o Oriente co Occidente, onde Venus se fai Virxe da Estrela e o Neptuno un escarnecido mártir San Vicente para coroar con torres e cúpulas coroando os outeiros. Cidade de mestizaxe pese ao imperio mental da raza celebrada na miopía. Por algo Pessoa móstrase gustoso de sobreporse caras, abusar dos heterónimos,Ricardo Reis, Alberto Caeiro, Álvaro Campos, Bernardo Soares... e nos seus últimos intres o derradeiro que dixo" "dádeme os lentes", para, entre tanta filigrana enxergar outros máis infindos horizontes aos que sempre se abre Lisboa. O lugar sempre permanece. Escenarios polos que deambulan as pantasmas, Santa Compaña de cada tempo, o genius loci, espíritos con tantas vivencias, encadeados a un fado, fatum, triste destino, cantado coas cordas do corazón, confesado cada noite en tabernas enxebres, tamén profanado en espectáculo.