Disque o "folión" é unha festa máis nocturna que diúrna, con música, fogueiras e fogos de artificio por mor de celebrar algo tradicional. Diversión de grupos formando estrondo. Esas son as acepcións que recollen os dicionarios galegos, aínda que debera documentarse máis.

Verba moi de uso no rural, gastada cando a festa, a xolda, troula, algueirada. Pois é neste tempo de relacións, cando se da renda solta a tanta creatividade oculta. E pra "foliada" abondan os sinónimos, como brincadeira, esmorga, ruada... Si ben o folión conleva música de fondo, estouro abouxador, que faga vibrar, emocionar, tanxer as cordas do corazón. Ritmo, sons propios do bater dos bombos, tambores e tamboriles, combinado co petar metálico dos sachos, das gadañas, das fouces... Folións das festas tradicionais e moi especial do Entroido galego, cando se ceiban tantos instintos e esencias orixinais do nós. Tamén chamábamos folión, ao menos no Carballiño das feiras e das festas, á gran sesión nocturna que reivindica ese ancestral fervor polos fenómenos ígneos, luz e trebón, encontro na praza comunal, á media noite das festas, co estoupar dos foguetes, as bombas de palenque, o fogo fixo e voador, as rodas e esas ilusións feitas faíscas de lume que soben e se desfán no ceo en efémeros brillantes, confundidas coas estrelas. Esperado folión maiúsculo, mesturando noite, pólvora, fume, lume, cor, estoupido seguido e enxordecedor e conseguintemente certo tremor e medo. Por algures, mesmo en Lourezá díselle "folión" ás fogueiras festivas. Ruído colectivo, como pra esconxurar e espantar medos nese constante ritual de pasaxe que é a vida.

O ritmo e a arritmia, a música está mesmo na natureza, compre sensibilidade pra enxergala e interpretala: as pingas que caen e petan no chan ou no paraugas, o paxaro que canta e o que lle replica... pero aínda hai máis, ou houbo, os sons do traballo, as rodas e o tarabelo do muíño a cantar, os mazos dos batáns a petar como se dunha gran pandeirada se tratara, o rítmico bater dos mallos na palla sobre a eira, das sachas nos coios dos sucos da terra labrada, o tintinear do cicel a golpes da maceta do canteiro... e xa non digamos o petar das mans sobre os latóns, as tixolas, coa culler sobre a botella, as cunchas... Non cabe dúbida que o xeito máis antigo de música é a percusión, o bater contra algo, mesmo coas mans contra elas ou contra a caixa das costelas do peito. Así pois a percusión é a música máis experimentada, a base musical, o moio, a que marca o ritmo do demais e polo tanto a máis perfeccionada no tempo.

O cronista e viaxeiro romano Silio Itálico, que pola segunda metade do século I da nosa era viviu na Campania conta que "a opulenta Kallaecia ten mozos sabios en adiviñar as entrañas, nos agoiros dos voos das aves e dos divinos lóstregos, ás veces aturuxando bárbaros cantos na propia lingua, e outras danzando até fender a terra, entoleirados ao golpear a ritmo os sonoros escudos, as "caetra". Este divertimento resulta como acougo e sacro pracer pros homes. A laboriosidade das mulleres fai o resto; bota semente no rego e ara a terra co arado, estando inactivos os homes. Todo o que haxa que facer, non sendo a dura guerra, afróntao a esposa do home Kallaico sen parar...". Antolóxico texto, mesmo para a historia do machismo celtibérico.

E sobre a "caetra", o escudo circular, cóncavo por diante, representativo dos guerreiros galaicos e lusos (que foi a mesma cousa) habería moito que falar,tamén se refire a eles, nacendo a Historia, o mesmo Estrabón, conta que é escudo pequeno, cóncavo, de coiro, centrado por unha placa circular metálica, mostras que podemos ollar en varios museos e representando e identificando as hieráticas esculturas dos guerreiros castrexos. Mesmo despois das guerras cántabras, polo 19 a.C., Augusto autoriza acuñar, posiblemente en Lucus, unha moeda, que no reverso levará a caetra, como emblema dos galaicos, da conquista dos confíns, ás veces entre a facalta e a lanza pilum. Mesmo na metopa dun templo romano, dedicado ás conquistas de Augusto, aparece labrado este logotipo, entre os primeiros da Kallaecia...

E neso de pandeiros, pandeiretas e pandeiradas na Galiza asentamos cátedra e deberamos tomar o asunto máis en serio, xa que da percusión nacen ritmos, músicas, cancións, unha fonte de cantares e cultura, de vida e de ledicia. Non se pode esquecer a Gran Pandeirada que usou a Orquestra Sinfónica do Ballet Galego Rei de Viana, baixo a dirección do músico Rodrigo A. de Santiago (1907-1985), para unha danza en relación co coas meigas e os esconxuros.

Sabendo aquel principio de que a música de percusión aviva con teimosía, remacha, remarca as ideas, tensiona... e si se lle poñen timbais pois moito máis; como a música de corda, recorda e transporta a pasados... e a música de vento espalla... sabemos e din os musicólogos. Moito teriamos que aprender dos tan semellantes irlandeses, os que se recuperan economicamente a través da revitalización das súas tradicións célticas, arqueolóxicas, musicais, gastronómicas, literarias, que a máis unen e aportan identidade á aburrida globalidade uniformizadora.

Mais aínda tratándose de Galiza, como pobo afeito ás viaxes, a levar, traer, adoptar, sabemos fusionar e rebozar en nós o aprendido en vellos e novos mundos. Cousa que sorprende aos novos músicos galegos cando se atopan con algo deles mesmos nas súas xeiras internacionais, os que tamén ás veces non saben comedir, dan a man e cólleselle o brazo e mesmo o corpo enteiro, pra mandar nas súas composicións os sons do violín irlandés e cando non o repenique surdo, o tan-tan e outros tipos de tambores con orixe nas tribos brasileiras. Como resultado a fusión, unha mestura repercutiva de compases salseiros, rumba, samba, regguetón... José Afonso foi un mestre, un referente ao que sempre volver.

Pois pra folións de Entroido os do sur da provincia de Ourense, os das terras de Viana do Bolo, até Braganza, cando os parroquiáns, homes, mulleres, mozos, vellos, nenos, se suman, incluso os emigrantes collen vacacións e veñen de lonxe á casa, á tribo orixinal, fano quizais atraídos pola forza do instinto tradicional, a avivar ritos, procesión de bombos de todas as feituras e tamaños, antigos e modernos, os máis de fabricación propia... Noutrora bombos pros homes, namentres que as mulleres tiñan encomendados os instrumentos metálicos, as sachas, as fouces, as gadañas, serras, a bater nelas con chaves, martelos... repenique, toque de arrebato, treboada artificial que provoca, afía os instintos e semella curar, apartar a ruindade. Bater até que as mans sangran sobre o coiro, pegada da forza, da constancia e da ledicia. Baixa así, gabancioso, o folión da tribo, diante a pancarta que fai honra ao nome de orixe , detrás as máscaras, a danzar e aturuxar, e máis detrás a formación co seu particular son, en perfecto orden, quizais improvisando un uniforme: camisa, chaleque, gorra... e velaí algo que debera estudarse e coidarse máis, xa que na era do espectáculo as formas son as que nos definen, en Galiza tendemos a entrapallar.

Pois velaí o folión, que ten que ver coa verbo latino "folleo", mover, forza do vento, fuelle, e o folión é iso unha artificial treboada que ventea improvisación, tradición e identidade musical.

Nas grandes festas da Nosa Señora da Agonía, cada 15 de agosto en Viana do Castelo, festa de exaltación do Minho, coinciden os folións, os que aquí chaman zes-pereiras, nome, que tanto rifan no Brasil como en Portugal, cada cal ao seu ritmo. Unha chamada ás orixes e ás relacións.