Ten un camiñar áxil e rápido. Ninguén diría que vai para 87 anos. Aparece de punta en branco, cun xersei dourado e unhas zapatillas deportivas a xogo. Pide unha cola.

-Que lixeira anda!

-Sempre fun deportista. Xoguei ao baloncesto e participei na primeira competición tras a guerra, en 1939. Levei premios en natación, ciclismo e patinaxe. Antes facía moita ximnasia, agora soamente fago ximnasia respiratoria, e ando bastante, unha hora polo menos.

-Segue a ser moi coqueta.

-Iso me din, pero non son coqueta, gústame ir arregladita.

-Canta na ducha?

-Canto en todas partes, ata na cama. 'El que canta en la mesa y canta en la cama sentido le falta', dicía a miña nai. Como vivo soa, ninguén pode dicirme nada.

-A música está moi vencellada á súa familia: a súa filla canta, un neto toca a batería, vostede toca o piano, o violín e o laúde...

-Si, a miña nai era moi aficionada á música e obligoume a facer a carreira de piano. Regaloume un, que agora ten o meu fillo Gonzalo, e está vencellado á guerra, porque foi para Marrocos e despois resultou difícil recuperalo.

-Antes pianista que poeta?

-Son poeta desde cativa, toda a miña vida. Miña nai tamén facía versos. A miña casa era un obradoiro de literatura e de música.

-Sente que lle escapa a vida?

-Eu non teño sentido do tempo, nacín con esa eiva. Sei que está relacionado co espacio pero dame igual unha hora que un día. Ando sin reloxo, aínda que me gustan moitísimo os reloxos, a súa maquinaria paréceme máxica. Ese tic-tac que se move como un corazón.

-Tamén pinta?

-Si, e son moi heterodoxa, emprego témperas, tintas, óleo. A miña nai era moi boa pintora. Non teño estudo nin cabalete e pinto no chan, na mesa, onde sexa.

-Usa ordenador?

-Si, aínda que non teño internet, son un pouco a la negligée. Sin case saber, púxenme a escribir un poema e logo converteuse nun libro, Medea en Corinto.

-Escribe escoitando música?

-Escribo sin fondo musical, prefiro escoitala soa.

-Que escoita?

-O que máis me gusta, desde o punto de vista matemático e musical, é Bach, ninguén o superou, pero tamén escoito a Chopin, Shubert, os cuartetos de corda de Beethoven... os clásicos.

-Como lle vén a inspiración?

-Nunca se sabe, é unha cousa da alma, a alma é o máis importante, é o reflexo de Deus. Miña nai era moi relixiosa. Na casa rezabamos en francés.

-Sempre evoca á súa nai.

-A miña nai é todo, débolle todo a ela.

-Pódese ser poeta todos os días?

-Interiormente, sempre se é poeta; para escribir, unhas veces estase máis inspirado que outras. Eu creo na inspiración, que é cousa da alma e do espírito, dúas cousas diferentes. Mentras o digo pásame unha corrente polo corpo. Eu son moderadamente mística. O espírito ponse en contacto co subconsciente e xorde a inspiración. Os artistas obran unhas veces con inspiración e outras con técnica, e se non van xuntas, saen eivadas. Os que acertan sempre son xenios.

-Que xenios?

-Bach, na música. San Juan de la Cruz, que é o máximo que eu coñezo en poesía; Shakespeare, Borges, Vicente Aleixandre...Gústanme case todos os da Xeración do 27.

-Non cita a ningún galego?

-Luis Pimentel é o meu favorito. E Cunqueiro. E Rosalía, claro. Eduardo Moreiras, meu marido, foi tamén un gran poeta e un gran prosista, e non vai tardar en saír.

-Vostede votou na Academia Galega contra a última reforma da normativa do galego, por que?

-Parecíame que o idioma estaba suficientemente asentado e que non había que cambialo. Aprobouse cunha ampla maioría, pero o meu criterio era que o deixaran como estaba. Non se pode cambiar constantemente porque desorienta aos alumnos e aos profesores, e dá a impresión de que non hai confianza na lingua. Sei que isto non vai gustar á Academia, pero son partidaria de falar claro. E non son lega, son filóloga.

-Cre que se impón o galego e se afasta o castelán?

-Nin hay imposición do galego nin o castelán está afastado. O que hai é unha persuasión de que se fale en galego. Non noto unha presión, o que pasa é que é máis doado falar na lingua materna.

-Gústalle o decreto que fixa o galego no ensino?

-O 50% está ben, aínda que aos que non sexan galegos lles vai ser máis peliagudo estudar, claro que os nenos aprenden todo, tanto castelán como galego e inglés.

-En 1976 publicou Verbas derradeiras e non foron derradeiras.

-Non, non foron. Escribino primeiro en castelán e logo paseino ao galego. A partir dese libro escribín sempre en galego.

-A súa lingua materna era o castelán?

-Si, e decidín falar galego cando casei con Eduardo Moreiras. El, que tamén escribía en castelán, pasouse despois ao galego. Pero eu, xa en 1952, escribira o meu primeiro libro en galego, O paxaro na boca, a instancias de Manuel María, que me animara a escribir en galego. 'Galicia necesítate', dicía. Foi moi cedo, en 1952 non se promocionaba o galego, tampouco creo que fora perseguido, como se di, pero non estaba protexido.

-Que ten na mesiña de noite?

-Unha gramática grega, o último libro de Ana María Matute, un libro moi bo sobre a súa infancia -eu tamén estou para escribir sobre a miña vida pero son preguizosa- e tamén teño Recuerdos, sueños y pensamientos, de Jung. E a carón do ordenador teño El Aleph, de Borges, que tanto me ten inspirado.

-Ribadeo, Viveiro, Lugo, Marrocos, Badajoz, Corcubión, Vigo, Nigrán, A Coruña... Cantos lugares na súa vida!

-En Ribadeo vivín hata os sete anos e en Viveiro hata os 14, cando estalou a guerra. E logo o meu pai foi á cadea e trasladámonos provisoriamente a Lugo. Alí coñecín a Pimentel, que vivía na mesma casa que nós. Despois, dous anos en Larache e volta a Viveiro, onde casei co meu primeiro marido, Francisco Vázquez Ramudo, o pai dos meus tres fillos. Logo divorcieime, pero non me gusta falar disto, é doloroso para os fillos, aínda que os meus eran xa maiores, dous deles estaban xa casados. E en 1980 casei con Eduardo Moreiras.

-Non se divorciaba moita xente daquela en España.

-Non me gusta aparecer como líder de cousas así. Non me gusta falar de política, tampouco. Teño moitos anos e mudei moitas veces de opinión. Non quero positivar nada do pasado; no tempo que me queda aínda podo cambiar. Son a liberdade por esencia, son libérrima. 'Que versátil es', adoitaba dicir a miña miña nai, ou 'que voluble es'. E meus fillos: 'Mamá, canto mudas de parecer'. Ese é o meu ser.

-Cribaría moito a súa obra?

-Eliminaría todo o que eu chamo prehistoria, todo o escrito antes de publicar en 1949 Ánfora, aínda que a Ánfora lle sobran adxectivos. Son moi rápida escribindo, son moi impaciente, e corrixo cando xa está publicado.

-A súa infancia foi feliz?

-Moi feliz.

-Pasouno moi mal na guerra?

-Foi moi dolorosa, morreu o meu único irmán nun bombardeo.

-Que balance fai da súa vida?

-Non sei, penso que quizais estiven moi desorientada, bastante soa, moi protexida pola miña nai. Meu pai era moi esixente e nunca aprobaba as miñas cousas. A miña nai era todo o contrario, todo lle parecía ben. Sempre pensando no amor, quizás algo platónico. Os meus fillos son moi importantes. Non fun unha nai dura, fun moi permisiva; eu móvome polo corazón. Teño dúas naturezas, unha un pouco lírica e outra más intelectualizada, que parece que non casa ben coa miña imaxe de poeta.