"El, á unha e media en punto, entraba pola porta, que lle gustaba comer a esa hora", explica Saleta Goi, e ese "el" do que fala é o seu compañeiro, o poeta Manuel María, o escritor da Terra Chá, o que naceu en 1929 e xa desde moi novo lle cantou aos carros, ao melro melriño e aos bonecos de goma, de cartón e de papel, a Barriga Verde, a Bululú e a Tía Isabel, pero tamén ao político, ao loitador e ao comprometido, ao home coherente, que elixiu Monte Alto para pasar os derradeiros da súa vida.

"Pero ti queres saber por que viñemos á Coruña, non?", pregunta Saleta, á que non é difícil ver nunha manifestación ao carón dos que defenden os seus postos de traballo ou un cambio no modelo produtivo, ou que non peche a biblioteca do barrio. Ela, que mantén a ollada viva e as ideas claras, lembra que "a nena xa non ten dezaoito anos, que ten algúns máis" e que, foi no ano 1986 cando mercaron o piso en Monte Alto, pero que non se trasladaron definitivamente até a xubilación.

"Manuel María xa tiña moita relación con xente da Coruña, con xente da súa idade e tamén con novos. Gustábanos moito a cidade, ten unha luz moi bonita", explica a viúva do home ao que este ano se lle dedica o Día das Letras Galegas. "Viñamos todas as fins de semana antes de nos instalar, porque a Manuel María non había quen o quitara de vir á Coruña. Eu ás veces tiña que traballar, porque tiña a librería [Xistral, en Monforte de Lemos] e igual me tiña que meter no almacén ou no despacho, e sempre me dicía: Bueno, bueno, xa o farás pola semana e viñámonos para A Coruña", lembra cun sorriso Saleta Goi, a muller que recibía cartas de Manuel María, pola mañá e pola tarde cando vivían nunha pensión en Lugo e eran aínda mozos. A súa vida xa como veciños da Coruña comezou no ano 1998, e foi como a imaxinaran, con paseos e charlas, coa xubilación xa gañada. "Ibamos aos actos culturais, tiña unha peña no Kirs, que despois foi o Vecchio e, por alí, pasaba moitísima xente", di Saleta. Ela non ía sempre, porque asegura que tiña "máis cousas que facer" durante a mañá, pero Manuel María non fallaba. Un dos seus parentes, Manolo Hermida, encargábase de que así fose, xa que ía buscalo á casa.

"Era unha tertulia e, por alí pasaba moita xente da provincia, porque, de paso, estaba a Deputación e, xa sabes, máis ou menos, a que vai todo o mundo alí", sorrí fedella Saleta Goi, que aínda se acorda de estar co alcalde de Fene e con tanta outra xente "que quería velo". E el alí estaba, co seu parente, falando con quen quixera poñerse do outro lado da mesa.

Se bota a vista atrás ve unha perda da presenza do galego na rúa, aínda que non se conforma con pensar que non hai solución posible. "Este é un país sometido ao que lle dixeron que el gallego no valía para nada e non que ter un idioma era unha riqueza grandísima deste país", analiza Saleta. Compartía a mesma idea Manuel María e así o reflectían os seus versos, como aqueles que case pechan A fala: O idioma é a forza / que nos xungue e sostén. / ¡Se perdemos a fala / non seremos ninguén!".

"O idioma é unha necesidade humana, unha necesidade que configura país. Non todo se pode medir en euros e hai que pensar que perder un idioma é anularse un mesmo", sentenza Saleta Goi que, xunto a Manuel María fundou Xistral, a única biblioteca en Monforte de libros en galego e na que, detrás do mostrador, só se falaba a lingua nai. Carga Saleta Goi contra os que lle inoculan aos nenos o complexo de non falaren español. "O idioma non ten por que desaparecer, é moi bonito, é moi musical e meloso. É un problema de educación", comenta, case coma quen dá coa cura dun mal enquistado. E fala de todos aqueles que se afanaron en non ensinarlle aos galegos que o que tiñan como ferramenta para falar era, en realidade, un tesouro, unha herdanza que tiñan que coidar.

Non está todo perdido, pero cómpre seguir remando, outra vez, á contra do vento. "Seica hai que se render ante o capital, quen é? non o sei, pero o galego, xa che digo que non", resume.

E, se lembrar a Manuel María, desaparecido no ano 2004, ás veces lle resulta costa arriba. Nestes días, a súa viúva pensa que lle fai "moi feliz" que coincida o Día das Letras Galegas nas que se honra ao autor daquelas rúas do vento ceibe co centenario da fundación das Irmandades da Fala, e reivindica a todos os que loitaron e loitan por saír adiante. O mundo non sería igual sen eles.