Querido Tino,
No teu libro sobre Nóvoa Santos chamas a don Roberto "xenio indomable". Un acerto expresivo evidente. E aínda que non comulgues coa miña idea de Nóvoa como gran sedutor, algo raro sucedeu co adxectivo. Porque agora resulta que o indomable es ti. Dígoche isto porque eu pensaba que, despois do teu libro e dos cinco "zaguanes" que lle dediquei en La Voz de Galicia, xa non quedaba máis tela que cortar. Pero na longa epístola que, tan amablemente me dedicas, aparecen dous asuntos máis que aínda piden controversia. Un é a miña afirmación de que "Nóvoa tuvo muchos admiradores, pero no tuvo discípulos"; o outro ten que ver coa súa marcha a Madrid.
No primeiro asunto a diverxencia podería vir sobre todo dunha cuestión terminolóxica. Quen ten dereito a ser chamado mestre e quen pode ser considerado como discípulo? Ti es un historiador rigoroso e tes que traballar con datos. E iso é a túa obriga. O teu libro contén unha chea de datos e eu agradézoche moito o permiso para o "saqueo". Polo que vexo consideras como discípulos de Nóvoa a todos aqueles que figuran como colaboradores nas súas múltiples publicacións. Eu son vello abondo para crer nese valor cuasi máxico das publicacións. Algunha revista hai, ben importante, na que hai que pagar para publicar. Eu son un amateur que cando non entende unha cousa busca atopar algunha luz na súa orixe. No statu nascendi. No que foi cando naceu. E como ti ben sabes, no tema da docencia todo comezou coa maiéutica. A palabra que Platón usa no Teeteto para referirse ao método socrático. Unha arte similar á arte que a comadroa usa para axudar a parir. E que Sócrates aprendera da súa nai Fenareta, ela mesma comadroa. Sacar á luz un espírito previamente preñado polo modelo do mestre. O gran mestre, como Sócrates, ensina simplemente existindo. Todo iso ten pouco que ver coas publicacións e coas revistas con impacto recoñecido. Quizais coñezas a historieta. Cando Jesucristo expira na cruz un soldado romano exclama compunxido: "Era un gran mestre". E outro soldado, xa contaxiado pola modernidade, pregúntalle: "En que revistas publicou?"
Supoño que admitirás que o lugar físico onde se troquela o discípulo polo mestre é a universidade. A cátedra é o viveiro. Voume permitir referir a miña experiencia. Como ti dis no teu libro a influencia directa de Nóvoa promove o acceso á cátedra de tres persoas: Pedro Pena Pérez, Miguel Carmena Villarta e José Casas Sánchez. Moi brevemente voume referir á miña experiencia persoal neses tres casos. Nos tempos de estudante eu fun alumno interno por oposición na cátedra e no servizo hospitalario de don Pedro Pena. Dos tempos de Nóvoa o único que quedaba eran unhas balanzas de precisión que ninguén usaba e uns vellos armarios nos que aínda se gardaban uns reactivos con etiquetas e as instrucións de uso escritas en alemán. O stop na promoción académica do alumnado foi espectacular. A facultade tivo que esperar ata 1982! para que un alumno saído das súas aulas, Manuel Noya, accedera a unha Cátedra de Patoloxía Médica. De Miguel Carmena teño menos información. No ano 1953 traballei a parte experimental da miña tese doutoral en Valencia, no laboratorio do profesor Barcia Goyanes. Carmena era un catedrático ben considerado. Pero en Valencia escola médica, propiamente dita, non había máis que unha, a de don Manuel Beltrán Baquera. Máis curioso é o que acontece co terceiro dos catedráticos. Como ben escribes no teu libro Casas foi o sucesor de Nóvoa na cátedra de Madrid. Separado da cátedra na Guerra Civil, foi reposto en 1953. Pola súa orientación fisiopatolóxica e pola súa finura intelectual podía ser o perfil máis próximo ao de Nóvoa. Pois se hoxe les a súa biografía en Google atoparás que alí aparece como discípulo de don Misael Bañuelos que foi o seu primeiro mestre en Valladolid!
Temos que poñer punto e final á controversia. No asunto dos discípulos gañas ti. Recoñezo que me pasei de freada pero o certo é que escola non a houbo. A comadroa non funcionou. A precocidade da morte de Nóvoa e a desbandada provocada pola Guerra Civil fixérona imposible. Neste tema gaño eu. O empate non é mal resultado. Entre outras cousas porque se aínda quedaran folgos permitiría xogar un desempate. Parabéns polo teu libro. Saudiña e que che siga a cantar o merlo.
Unha aperta, Manolo.
