Emigrason: Apoteose galega na capital de Europa

A palabra comuna remite a dous significados. Por unha banda, é a unidade administrativa na que se dividen os municipios de Bruxelas. Por outra, apela a un conxunto de persoas que viven en comunidade. Karan Novo, María Dios, Gara López, Cris Amosa e Mateo González conforman unha comunidade na cidade das 19 comunas. Eles viven en francés, pero pensan e senten en galego. As súas decisión vitais quixeron que os seus camiños se cruzasen en Bruxelas, a capital de Europa, que lles proporciona todo o que a terral lles nega, mais tamén, como a todos os que escollen poñer terra de por medio, moito lles quita. Porén, este grupo de rapaces nos seus vinte non están dispostos a ceder as raíces. Saben que a súa vivencia persoal está lonxe da emigración tradicional agora que as videoconferencias e os voos low cost substituíron ao océano insalvable ou á correspondencia lenta e dilatada, mais, tras uns anos vivindo en francés e pensando en galego, recoñécense no sentir dos de antes.

“A xente aquí non quere chamarse emigrante. Hai un termo, Expat, que romantiza un pouco o de marchar fora da casa a traballar”, reflexiona María Dios. Cris Amosa asinte ao seu carón. Ambas son xornalistas: a primeira traballa nunha axencia de podcast e a segunda, que enfila o lustro na capital e pode falar dende certa veteranía, é documentalista na Representación Permanente de España. “Bruxelas é unha burbulla, porque hai moita xente de fóra. En Galicia a palabra emigrante ten a connotación que ten, e cando un chega non se ve como un emigrante. Despois decátaste de que si o es”, sinala.

Os emigrantes galegos en Bruxelas acumulan xeracións. Os nacidos alí reivindícanse tamén galegos, e non permiten que as inercias lles impidan exercer como tal: dende institución como a asociación cultural o Couto Mixto, vieiro de entrada da cultura galega á capital, ou a través de foliadas que siguen programando os socios do desaparecido Centro Galego ou cunha queimada cada mes e medio. Mais para esta nova remesa de emigrantes millenial, había aínda un oco que cubrir.

Todo empezou a barruntarse hai un ano na cabeza de Karan Novo, espelido vigués que vai para tres anos na diáspora coa sensación de que algo lles falta. “Hai un ano, estaba nun festival en Galicia e pensei que seica molaba facer algo así en Bruxelas. Faltaba un espazo para xente mais nova, ligado ao cultural pero tamén coa intención de pasalo ben”, reflexiona Novo. O resultado chámase Emigrason, un festival na que a Galicia exterior puido, ao longo desta fin de semana, sentirse na casa, aínda que fora a 1.700 km de distancia, a través dun intenso programa de actividades que durou dous días no que houbo concertos, pero que, por enriba de todo, brindou unha oportunidade de encontro para paliar a saudade.

“O sentimento galego transmítese de xeración en xeración. Cando naces nunha familia na que se toca música tradicional, xa naces coa identidade galega posta"

As preto de 200 entradas voaron en 15 minutos, firmando un sold out insólito con moita historia detrás. Primeiro, a do recrutamento das bandas para poñer o cartel dunha proposta arriscada por pioneira, que viña da man dun grupo de amigos que nada tiñan que ver coa organización de eventos musicais, pero aos que non faltaron recursos. Filloas, The Rapants, Fillas de Cassandra, Berto e Familia Caamaño foron finalmente as bandas escollidas para voar a Bruxelas o sábado. Do lado da música tradicional, foi a banda Xirandola a encargada de levar o patrimonio da música de raíz.

Tanteada a viabilidade da loxística, restaba o máis complexo: buscar patrocinador. Atopárono mirando para a institución principal da capital belga, o Parlamento Europeo, da man dos eurodeputados Ana Miranda (BNG) e Nicolás González Casares (PSdG), que non dubidaron en brindar apoio institucional a unha iniciativa que non evidenciaba máis que a necesidade dos emigrantes de hoxe de ser parte da creación cultural da súa terra. “Estes rapaces decidiron facer esta proposta para que a diáspora galega en Bruxelas tivera a oportunidade de participar na vida cultural galega. Comentóusenos a oportunidade de confiancialo para que a música en galego fose coñecida tamén en Bruxelas, e quixemos apoiar a creatividade galega”, comenta Ana Miranda. Coincide González Casares, que pousa a mirada sobre os moitos elementos que diferencian aos migrantes de agora cos de antes, pero tamén nos elementos que os vinculan: querer estar presentes, do xeito que sexa.

“Esta proposta naceu de xente nova que vive aquí en Bruxelas. Xa non é unha emigración tradicional, senón unha que busca que o seu país teña presencia nas súas manifestacións culturais. Pagaba a pena apoiar esta primeira edición, espero que poidan ter máis apoios para a segunda, porque o éxito está asegurado”, sinala o eurodeputado.

“Enterámonos de que había un festival aquí e collemos un autobús dende París. Dábanos a chance de reconectar un pouco tras uns anos fóra"

O patrocinio, asinado e prometido, non foxe dos tempos da burocracia. Os organizadores tiraron de aforros persoais e adiantaron os cartos dos seus petos. “Quedamos en negativo, pero facémolo con relativo gusto”, comenta Karan Novo. Cando fala non sabe que ese acto de amor ao arte vai verse recompensado horas máis tarde ca apoteose de emocións que ateigou o sábado a sala Embassy Room en cada unha das actuacións que desfilaron por un cartel ao que nada lle faltaba polo equilibrado da proposta en xéneros e percorridos.

A recompensa aos seus desvelos chegou xa moito antes do sábado. A xornada do venres evidenciou que o patrocinio, ao final, quedou en intercambio: como menciña contra os nervios do día seguinte, os músicos convidados puideron visitar as instalacións do Parlamento Europeo, o hemiciclo e os corredores, e afondar no que alí se traballa da man do seu persoal.

O primeiro dos escenarios, porén, non ten a priori nada que ver coa música. Contra a tardiña, a sede belga do Instituto Cervantes acolleu unha pequena marabilla. Foi a proposta do dúo composto por Celso e Benxa Otero, que se valeron de instrumentos, maxia e dunhas dotes narrativas desas que xa non son doadas de ver para ofrecer un coidadísimo espectáculo, No tempo dun café, que non deixou a ninguén na intimidade da sala de eventos da institución sen cativar.

"Non son un galego moi morriñento, pero valoro as cousas da casa"

A noite do venres reservaba o seguinte agasallo. Era a quenda do grupo de baile tradicional Xirandola, que atopou, entre os neons polícromos do bar Kamea, aos mellores compañeiros de foliada: o grupo Alumea, radicado en Bruxelas e composto por emigrantes de segunda e terceira xeración, nacidos e criados lonxe da terra, pero que gardan o sotaque, o idioma e, sobre todo, o sentimento. Sobre o chan do bar Kamea, convertido en pequena Galicia, escenificábase un paradoxo, que a concorrencia comentaba con medio sorriso: “Hai moito galego, pero tamén moita xente de fóra”. Os de fóra, claro, eran os belgas.

Os integrantes de Alumea viviron, durante a fin de semana, unha experiencia como poucas na súa vida. Alí estaban Sonia Pardo e Santiago Palomo, pandeireteira e gaiteiro nacidos na capital e criados ao abeiro das xuntanzas dos seus pais no Centro Galego. Alí se coñeceron entre puntos de muiñeira, e alí casaron, ataviados co traxe tradicional galego. Explicar a identidade nunca lles supuxo conflitos. “Eu penso en galego. É difícil de explicar, porque eu aquí son estranxeira, e en Galicia, tamén. Pero non diría que son belga: son galega”, comenta Sonia Pardo.

A filla de ambos, Iria Palomo, evidencia ata que punto os seus avós, e máis tarde os seus pais, fixeron por coidar e transmitir esa querenza polas raíces. Porque Iria Palomo, terceira xeración do Centro Galego e alma de Alumea, fala galego con sotaque francés. “O sentimento galego transmítese de xeración en xeración. Cando naces nunha familia na que se toca música tradicional, xa naces coa identidade galega posta. Xa hai unha cuarta xeración que van polo mesmo camiño”, confirma. Acompáñaas Tamara Fariña, que completa os oito anos en Bruxelas tras chegar cun Erasmus do que xa nunca puido marchar. As emocións, para todos eles, son difíciles de poñer en palabras. “É raro. Estamos en Bruxelas e arredor de nós fala todo o mundo galego. Estou algo perdida”, confesa Sonia Pardo.

Para cando deu comezo a xornada do sábado, xa cada quen atopara acomodo entre os seus semellantes. Só quedaba gozar da música. O encargado de abrir o cartel sobre as taboas foi o carismático Filloas, que agasallou ao seu público un espectáculo honesto a peito aberto. Colleu a luva Berto, que fixo súa a sala cunha ecléctica demostración do que o propio artista deu en denominar “bailar triste”, co que creou unha atmósfera nostálxica, pero que chamaba pola esperanza. Fillas de Cassandra ocupou o escenario que deixaran quente Berto e a súa banda cunha proposta delicada e sentida que reafirma a etiqueta de proxecto revelación do ano en Galicia. O público, preso sen remedio das emocións, tivo tempo de repartir a actuación entre as bágoas e o aturuxo. O dúo deixou as táboas co ambiente disposto para que o garage desacomplexado dos irreverentes Rapants se fixera coa sala.

"Somos unha xeración que nos estamos intentando mover para continuar coa cultura galega fora de Galicia"

Entre o público asistente mestúranse as historias. A dos Palomo-Pardo, fillos e netos da emigración, galegos de Bruxelas con denominación de orixe. A de Andrés Barreiro, coruñés de Monelos e que exerce de bruxelense oficioso dende hai dúas décadas, nas que se desempeñou como intérprete nunha das cabinas de tradución da Comisión Europea, e que non é un “galego moi morriñento”, pero que non puido resistir, desta vez, a cercanía das “cousas da casa”. A de Sara Olmedo, rapaza da Agualada, que, aos seus 26 anos, dirixe un dos hoteis máis importantes da capital e que o sábado, por primeira vez, puido ter a oportunidade de xuntar a toda esa familia escollida na diáspora bailando ao ritmo dos sons da súa terra. “Intento ir a todos os actos deste estilo que podo. O perfil do migrante empeza a cambiar. Somos unha xeración que nos estamos intentando mover para continuar coa cultura galega fora de Galicia”, comenta.

Non foron as fronteiras belgas as únicas que traspasou o clamor do Emigrason. Ata a Embassy Room chegaron, dende París, Julia Martínez e Claudia Fernández, que devecían por atopar un punto de encontro para mitigar as saudades. Alí xa as agardaba Area Guede, chegada dende Lovaina, co mesmo obxectivo. “Enterámonos de que había un festival aquí e collemos un autobús dende París. Dábanos a chance de reconectar un pouco tras uns anos fóra. A xente bota de menos este ambiente”, aseguran.

Cando The Rapants remataron, xa non quedaba ninguén naquel espazo sen perder os papeis trala experiencia dun concerto potentísimo que podería servir de colofón se non fora porque o peche do espectáculo era negociado da Familia Caamaño, que non ía permitir un anticlímax.

“Conciertazo tras conciertazo, subimos co coitelo entre os dentes. Deixámolo todo alí”, confirma Manuel, o seu vocalista. A banda de Sigüeiro fixo valer a súa década de traxectoria cun peche moi á altura das expectativas, que eran moitas e altas, e o público soubo agradecerllo. Tanto que, cando o último acorde repicou na sala, o auditorio non sabía se aplaudir, chorar ou tratar de compaxinar ambas reacción sen deixar a compostura polo camiño.

Emigrason remataba, pero a festa seguiu ata a madrugada na capital de Europa. E como se nada pasara, o luns tocou volver á normalidade. A das bandas e grupos galegos na vida de equilibrismos entre a música e as outras rutinas laborais. A dos gaiteiros e pandeireteiras de Alumea e os seus anacos de identidade das foliadas compartidas. A de Karan, Cris, María, Gara e Mateo, a quen non deixan de preguntarlles pola edición do ano que vén. Mateo é quen de sentenciar os pareceres: “Se estás a gusto e te rodeas de boa xente, podes botar arraigos en calquera parte. Arraigos, que non raíces”.