«Filmar á miña nai permitiu que a miña mirada sobre ela cambiase»

Como xurdiu a idea de facer este Filmei Paxaros Voando?

No contexto do máster en Documental da Universidade Pompeu Fabra, que comecei no 2017. Neste ambiente creativo e de aprendizaxe, xurdiu en min a necesidade de facer un relato de corte biográfico para repensar os vínculos familiares, o anhelo de vida propia e esa dificultade que eu sentía para vincularme en liberdade coas miñas raíces, a miña terra e a miña familia. Eu vivira un proceso migratorio: marchei de Galiza cando tiña 20 anos, coa aspiración de estudar cine documental. Sempre dixen naquela época que volvería, pero xa pasaran máis de 20 anos e estaba a piques de cumprir 40 cando comecei esta película. Non regresara nin abandonara a idea de regresar, e tampouco fixara raíces de maneira definitiva en Barcelona, nin me proxectaba a longo prazo alí. Quería reflexionar sobre todo iso a partir deste relato.

Fala do desarraigo que vostede mesma viviu, por que pensa que pasa isto?

Ten moito que ver cos procesos migratorios, en concreto co que eu vivín. Os meus avós maternos emigraron á Venezuela na posguerra. Isto marcou, dalgunha maneira, á miña nai, que quedou en Galiza, como a maioría dos irmáns, ao coidado de parentes ou institucións. Esa ausencia de nai e de pai na infancia, froito desa migración, marcou moito a súa relación coa súa nai. Penso que iso tamén me marcou a min. Herdei, dun xeito ou outro, ese proceso que, ao mesmo tempo, eu tamén vivín como emigrante. E

stou a falar da pequena biografía familiar deste relato que quero abordar no documental, pero penso que é algo que forma parte da historia dos galegos. Estes procesos migratorios e o desarraigo que xeran son unha realidade común.

O seu tío é unha figura clave do documental?

Cando xurde a idea de facer a película, a gran pregunta que me facía era: como podo eu sanar este vínculo, como podo vincularme en liberdade coa terra, coa familia, pero respectando tamén o meu anhelo de vida propia, a miña propia maneira de ser? Porque tiña unha relación complicada coa miña nai, Socorro. Pola contra, eu admiraba moito ao meu tío, Antonio Outeiriño, un artesán textil galeguista que viviu intensamente nos 80 e que morreu no ano 92. Admirábao polo seu entusiasmo creativo, a súa ideoloxía e a súa maneira de vivir.

Como era el?

El investigou moito sobre os modos tradicionais de tecer galegos, preguntando e aprendendo das vellas tecedeiras. No taller de tecidos artesanais Outeiriño, que montou xunto coa súa irmá Concha, reinventaron e reinterpretaron o deseño de moda, creando cousas moi vangardistas e modernas. Eses deseños foron clave na moda galega desa época, no contexto da efervescencia da moda galega e nos primeiros anos da Asociación Galega de Artesáns. Quería saber máis sobre todo ese proceso creativo. Tamén me fascinaba porque eses foron os anos da miña infancia, nos que estiven en contacto con el, cos desfiles de moda organizados no Kiosco Alfonso na Coruña nos anos 85 e 86. Participaba toda a familia: a miña avoa Concha Outeiriño era a dfmodista principal da marca e o meu pai Pepe gravou moita parte do arquivo familiar, incluíndo desfiles e fashion films. Eu mesma, de nena, desfilara, e observaba todo iso con moita admiración. Quería rememorar eses anos felices, de celebración e comunidade, e tamén investigar e dialogar con Antonio, preguntándolle como fixo el para conseguir tanto éxito mantendo o compromiso coa terra e a familia.

O documental permitiulle volver a conectar coa súa nai?

Ao buscar a Antonio e querer aprender del, atopeime con que, en realidade, a persoa central do documental foi a miña nai. Era unha muller conservadora e eu tiña unha relación complicada con ela, tamén debido ás nosas diferencias ideolóxicas e vitais. Pero ao buscar a Antonio, atopeime, sen querer, con ela como personaxe central. Produciuse un cambio nas nosas personaxes, tanto no documental como na vida real. Filmala permitiu que a miña mirada sobre ela cambiase, máis aló das diferencias ideolóxicas e vitais que nos separaban. Comecei a recoñecela e admirala como muller, a descubrir todo o seu entusiasmo creativo, a súa faceta de música e poeta... Tamén aconteceu que, durante o rodaxe, a súa saúde empeorou e necesitei coidala. Iso fixo que pasase moito máis tempo con ela, e este tema dos coidados é moi importante no filme.

Por que pais e fillos chegan a distanciarse?

Esta distancia que tiña coa miña nai tiña moito que ver cunha diferenza xeracional, cunha maneira de entender a vida e de ver o mundo que creaba moito conflito entre nós. Como muller, rexeitei moitos dos valores conservadores e tradicionais que ela representaba, especialmente no que se refire á súa idea de feminidade e ao rol de muller que ela esperaba para min. Foi entender que todos somos froito das circunstancias vitais que nos tocaron vivir. Somos fillos do noso tempo. Abandonar esa mirada xuíza cara á miña nai e comezar a vela como muller, a admirar a súa obra e a súa vida, a escoitala e querer saber máis dela... Todo isto converteuse no centro deste filme, que é unha grande homenaxe a ela.

Foi a Barcelona a estudar e traballar, pero volveu desencantada. É un reflexo da súa xeración?

Cando comecei o filme, sentía que o meu desencanto tiña moito que ver con ese desarraigo. Tamén estaba nun momento de crise persoal aos 40 anos, relacionado co estilo de vida que levei, un estilo que non encaixaba co que se supón que debía ser para min como muller. Non me casara, non tiña fillos, vivía de maneira precaria en Barcelona, cunha rede de amizades moi grande, dedicándome ao que me gustaba, o audiovisual. Pero esa precariedade fixo que sentise que a vida non foi como esperaba. Facer esta película foi un camiño de volta á casa e aprendín a mirar as cousas doutra maneira. Non sei se diría que esa crise de distancia é un reflexo do que viviu a miña xeración. Non creo que sexa así, porque, en procesos migratorios, a maioría das persoas chega a un punto no que teñen que tomar unha decisión: quedar ou regresar, ou tratar de regresar. Na xeración de galegos que coñezo en Barcelona, hai quen optou por retornar, quen quedou e quen aínda trata de ver como e onde.