A terra é nosa, non de Fenosa. O lema que resume a rebelión das veciñas e veciños en 1977 para evitar a ocupación forzosa das suas terras por parte de Lignitos de Meirama resonou onte con forza nas corredoiras das Encrobas. No roteiro para conmemorar os corenta anos deste fito, paraugas e fouciños apuntaron outra vez ao ceo para reivindicar a dignidade do pobo labrego, a que amosan o rostro de Asunción, as verbas de Maricarmen de Hilario ou Maruxa da Enfesta, os versos de Manuel María ou os que Luis Liñares adicou a súa avoa, icono daquela loita inmortalizada por Xosé Castro en sal de prata.
A marcha estivo organizada por Xosé Bocixa, autor do documental A ceu aberto, e polos netos daquelas mulleres que se enfrontaron con sachos, paus ou paraguas aos homes de capa, tricornios e fusís. O eco dos antigos lemas mesturouse con novos, porque corenta anos despoís a terra aínda non é nosa, como rezaba as pancartas que alzaron onte veciños, maiores e rapaces, membros do sindicato labrego, escritores, artistas e políticos de partidos como o BNG, Anova, En Marea ou Podemos.
A conmemoración reuniu de novo a residentes nas antigas aldeas engulidas pola mina que borrou do mapa centos de vivendas, por ese enorme burato cuberto agora de auga. O lago que suministrará algún día á Coruña garda aínda a memoria das aldeas de Gontón, Guichar, Soriga, Pontoxo, Belsar, Burís, Francelos, Boián, Croeda, Avieira ou Pumariño... Os nomes dos lugares e dos seus habitantes foron recitados durante a marcha para reivindicar o seu legado e tamén como conxuro para abater a alambrada que aínda hoxe rodea a zona. "A terra aínda non é nosa, aínda estamos na loita.Temos que pelexar polos terreos á beira do lago", reivindicou David Fontán, neto de Lola, que vivía nunha das primeiras aldeas que enguliu a mina.
O marcha da memoria tivo un percorrido circular e mesturou pasado e presente. O roteiro arrincou en Pau Rañón, escenario da revolta icónica das Encrobas e finalizou na última casa derribada en 2004. Na primeira parada, diversas testemuñas rememoraron un dun dos acontecementos máis tensos da loita, o enfrontamento entre as veciñas e os veciños e a Garda Civil. "Marcou un punto de inflexión nas negociacións coa empresa eléctrica e espertou o apoio de boa parte da sociedade galega, española e internacional da época", lembran os veciños.
A mañá soleada da conmemoración pouco tiña que ver con aquel día frío e húmido de febreiro de 1977 "no que non se podía respirar", como lembrou Manuel Rivas, que cubriu a revolta para a revista Teima. "Notabas que estaba a pasar algo extraordinario. Ese día aprendín que Galicia non naceu para ser serva, que a unión dos de abaixo é o que realmente temen os que están enriba", relatou o escritor.
A paisaxe que se pode ver desde Pau Rañón pouco ten que ver coa daqueles primeiros anos da Transición. Corenta anos despois, os que o viviron só teñen que pechar os ollos para revivilo. Aquela fría mañá de febreiro houbo berros e paus. Paraugas e fouciños contra fusís e mosquetóns, moitos feridos e detidos, entre eles, Moncho Valcarce, para sempre o cura das Encrobas. As fotografías de Xosé Castro, Pepucho, e as verbas de Maricarmen de Quintán e outros veciños, como Manolo, membro da comisión veciñal, permitiron aos asistentes atrasar as agullas do reloxo ata aquel 15 de febreiro para que os feitos non caian no esquecemento. "A loita non acabou, eh; a loita continúa e nunca debemos olvidar que a dignidade dun pobo non se pode pisar", incidiu Manolo. O mesmo pediu Maricarmen, que tivo un recordo especial para Emilio Suárez, o estudante da Laboral que se converteu nun dos símbolos da loita tras falecer electrocutado cando colgaba unha pancarta de solidaridade coas Encrobas:"Non o olvidamos, levaremos a Emilio sempre no noso corazón".
A seguinte parada foi nunha corredoira de Croeda, unha das aldeas engulidas pola mina. A loita das veciñas e veciños obrigou á filial de Fenosa a abandonar o proceso expropiatorio avalado por Franco no seu último consello de ministros, pero non puido salvar as aldeas. A presión cidadá e a unión veciñal obrigou á compañía a negociar para mercar os terreos, pero non freou o paso das máquinas que derruíron centos de vivendas.
Tocaba rememorar a vida antes de que a parroquia fose tragada pola mina e o parón no lugar que ocupaba a antiga aldea de Croeda propiciou uns dos momentos máis emotivos da marcha. "Eu nacín aquí, éramos pouquiñas familias, pero éramos felices neste curruncho, dábase de todo. Aínda soño moitas veces que vou por esta corredoira", relatou unha veciña, mentras sinalaba o lugar que ocupaba a casa de Balbina, de Candal, da costureira, do Petón... A lectura dun poema de María Xosé Queizán, as testemuñas doutras veciñas de aldeas e a cantigas das Encrobas de Manuel María cantada por Fuxan os ventos centraron os actos, con brazos en alto contra os "raposos capitalistas", morriña e más dunha lágrima pola terra asolagada.
Despois da nostalxia a reivinidación. A marcha volveu ao presente. Febreiro de 2017. Fronte a eles unha panorámica do lago que enguliu o val das Encrobas. E un valo que cerca a súa "Atlántida". É o turno das reivindicacións contra o expolio das eléctricas e tamén para esixir o dereito a gozar das beiras do lago. Paraugas e fouciños en alto e novos berros: A terra aínda non é nosa o Fura, fura, que As Encrobas dura. Todos xuntos, nunha foto de grupo para reivindicar que a unión fai a forza. Para reivindicar aquel día en que eles, e sobre todo elas, obrigaron ao xigante a dar un paso atrás. Un día para rememorar e ter presente con cada recibo da luz, como di Manuel Rivas.
