“Eramos once irmáns, non había de comer, había moita necesidade. E un día veu un señor, díxolle a miña nai se lle deixaba levarme con el once meses, que me darían de comer e lles pagarían mil pesetas. Eu chorei pero fixéronme unha maleta de cortiza de pino, metéronme un pantalón curto e un longo dentro e aló fun a León a traballar nunha telleira. Eramos dezaseis nenos, eu tiña nove anos e o máis vello, trece. Traballabamos das seis da mañá ata as doce ou unha da madrugada, domingos incluídos”. Valentín Revella Guerreiro ten hoxe 72 anos e tres netos polos que morrería antes que velos traballar coma el, netos que descoñecen a crueldade arrepiante dos anos da fame, da nenez roubada, da violencia. Revella foi telleiro ou tamén cabaqueiro, como se chamaban na xerga propia deles na terra onde naceu, en O Rosal (Pontevedra), que no verán baleirábase de homes e nenos, todos dedicados a este duro oficio por toda Galicia e Castela.

Revella parece un home normal cando o ves pero en realidade é un tesouro nacional. A testemuña viva dun oficio extinguido, dunhas prácticas sociais que normalizaban a explotación infantil, un supervivente físico e emocional dunha época de extrema pobreza. A Valentín, que leva máis de media vida vivindo en Oleiros, levoulle décadas, ata hai pouquiño, gracias aos obradoiros dos Servizos Sociais do Concello, poder contar a súa historia para que quede escrita, para que non se esqueza nin se repita.

A Villacé, no municipio de Villamañán en León, Valentín chegou neno, con outros quince rapaces de distintos lugares, e alí lle morreu a nenez. “Había dous homes encargados, e puxéronnos pólas no chan e palla por riba e alí a durmir todos. Nin un metálico nin unha manta. Erguíaste ás seis ou seis e media e pico e pala a sacar barro dos pozos e metelo nunha pía. Descalzabámonos e a pisar, dúas horas ou máis. Despois o barro levábamolo en carretillos de ferro que case non podías con eles. Eu fun tendedor, levaba a tella no formal, unha especie de pala, ata a eira e alí se lle daba forma ás tellas. Logo deixábanse a secar na eira. As tellas crúas pesan moito, había que collelas e levalas despois ao forno, cocíase con toxo. Os dous homes non facían nada, todo nós. Metías tellas de pé e capa de ladrillo, e tellas de pé e ladrillo, ata arriba. Cocía un día enteiro e dúas noites, e saías negro, queimabas as mans. Acababamos ás doce ou á unha da noite, 18 horas ou así. A nós dábannos de almorzar touciño gordo rancio e garbanzos. Todo nun pote, coma a encaldada das vacas. É o que comimos os once meses. E cando se ía acabando o pote, mandábanche rechear con auga”.

Este antigo telleiro lembra que os encargados contaban cada tella que se rompía, e por cada unha, un día de castigo. “Tunda hoxe, tunda mañán castigo hoxe, castigo mañá. O día que non che pegaban era unha festa. Tamén tiñamos que facer a comida, e un día tocoume a min, esquecín desalgar o bacallau na pía e un dos homes colleume polo peito e bateume contra a parede, fíxome comelo todo, salgado. Durmiamos entre chinches e pulgas. Víalas subir polas paredes Éramos nenos, non tiñamos coñecementos nin forza para aquel traballo. Meu pai fora telleiro, pero xa adulto, non de neno como fun eu. Cando pasaron os once meses e volvín para a casa, en O Rosal, non me coñecían. Tiveron que chamar ao médico. Tiña unha anemia criminal e sopros ao corazón. O peor foi que aqueles homes lle dixeron a meu pai que lles foran mal as cousas e que eu non cumplira e non lle pagaron. Traballei gratis e levando tundas, por nada”.

Valentín forma parte dos obradoiros de memoria do Concello e xunto a outros maiores vai aos colexios a relatarlle aos rapaces como era o seu oficio. Pero aos nenos cóntalles unha versión máis light, nada dos malos tratos. E aínda así eles non dan crédito a que traballase de pequeno. Aos tres meses de voltar á casa, xa algo recuperado, veu outro home para levalo a outra telleira, esta vez en Lanzá, en Mesía.

“Chorei e chorei pero de novo me dixeron de marchar. Aquela familia estaba no medio do monte e tiñan tamén vinte ou trinta vacas. Estaba eu só, e facía as tellas e coidaba das vacas. Durmía nunha chabola sen tellado, que tapou o dono cunhas ramallas. Non me pegou tanto pero tamén pasei fame, tamén me daba só touciño para comer, facíame durmir no pesebre das vacas cando ían parir. Unha vez pariu unha vaca e tivo un tenreiro que naceu morto e o home ao velo pegoume unha tunda que me saía sangue polas orellas. Era traballo sen descanso.Tamén prometera pagar, cincocentas pesetas, pero nada”.

E ese neno volveu á casa ata que, de novo, un día chegou outro empresario, Manuel Rioboo Gil, de Oleiros, que tiña unha telleira á beira de A Gándara, xa en Cambre. Cerámicas Rioboo, que aínda hoxe está en pé pero abandonada hai anos.

“Era un home de traxe e gravata. Eu choraba e choraba e escapei. Pero meus pais dixéronme de ir. E todo cambiou. Rioboo foi un pai para min, e a muller unha nai. Vivía e comía con eles, estaba lavado e ben vestido, comproume roupa. Era duro, pero non pegaba. Empezou cun alpendriño e ao final xa tiña unha industria grande, xa só con ladrillos, non tella, e despois de ampliar e mercar máquinas, deixando o traballo manual. Incluso me fixo sacar os estudos primarios, púxome un mestre tres horas todas as noites e levoume facer o exame, aprobei e saquei o certificado escolar. Aos dous anos trouxo máis xente do Rosal. Veu moita xente de aló ás telleiras da zona. Tiñamos comida, unha cama, un soldo fixo. Despois el enfermou e eu coidaba del, levábao no coche pasear”.

Valentín Revella Guerreiro traballou dende os 9 ata os 59 anos, cincuenta anos, ata que tivo un accidente na fábrica: cortou unha perna nunha máquina. “Agora vexo aos meus netos e se penso que a eles os mandasen traballar, cáenme as bágoas”.

“Eu era un machista, pero decateime e cambiei”

O nome de Valentín ven do latín e significa valente, e poucos nomes máis atinados para este antigo telleiro. Amosa unha valentía infinda cando relata a súa historia, unha historia que escoitas con arroubo e conmoción ao mesmo tempo. Revella leva a dor dentro pero non deixa que o amargue. É home doce e agarimoso, de bo humor. Pero sobre todo é home intelixente. Tan intelixente que non só sobreviviu ao maltrato infantil, á perda irrecuperable da nenez antes de tempo, senón que foi capaz de facer algo tan extraordinario como mellorarse a si mesmo. Analizarse, psicoanalizarse, ver onde andaba errado e planificar como mellorar. Valentín Revella fixo coma cando traballaba na telleira, pero en vez de modelar o barro modelouse a si mesmo para conseguir a mellor versión.

“Cando casei coa miña muller eu tiña 25 e ela 18. Eu nunca vivira con ninguén, non sabía de convivencia, e ao pouco de casados tivemos bastantes problemas porque eu cría que tiña que ser o gallito, un machista vamos. Faláballe mal. Ao mellor pola vida que levara, quería mandar... E notaba que ela se distanciaba de min. E empecei a pensar e ver que ela tiña razón, que lle dicía palabras grosas, porque a min me trataran así. Vivía aferrado a outro mundo. Decateime de que a culpa era miña e cambiei. Porque ten tanto dereito a muller coma o home. E eu sigo namorado da miña muller coma o primeiro día, ou máis”, salienta.

Élida Rodríguez, coordinadora dos obradoiros de memoria de Servizos Sociais, ten especial afecto por Valentín e o que representa. “O proceso que viviu é moi importante. Primeiro porque conseguiu abrirse, contar a súa historia, que para moitos homes é tan difícil. Custoulle moito falar. E despois porque conseguiu saír desa roda machista. É moi importante ese proceso de autocoñecemento que fixo, de como conseguiu cambiarse a el mesmo”, subliña Rodríguez.