Sorprendido do "dourado faisán do outono" , laméntase Cunqueiro, de como se terá tardado tanto en descubrir os inspiradores matices do outono. Quizais por ter desafiados os sentidos na rutineira febre do consumo. Filosofa o de Mondoñedo e quita da alquitara da súa creatividade „tomen nota os celtistas„ e disque seica Tirkeoná era o fantástico paraíso outonal dos celtas, o das fontes da eterna xuventude e do amor. Aínda que, polo de agora, non temos outra que conformarnos cun outono cada ano, desmandados tamén. Tempo que vai de mediados de setembro a mediados de decembro, ao que non só lle pon o mellor retablo barroco Ourense, senón tamén en toda Galiza. Outono dos crisantemos sobre as campas e as lembranzas do que se perde, de nostálxica e ouridouradas raiolas de luz, a poñer foco sobre todos os matices de verdes, atravesados, de cando en pouco polas liñas de vimbios marelos a erguerse en algarabía ao ceo e os solemnes cipreses como labaradas verdescuras, o ouro dos ameneiros, dos vidos, o rubor das parras... Cando as carballeiras, os soutos e as fragas son catedrais que deixan ao vento espir as súas estruturas pra estrar o chan de follas. O outono pousa nas paisaxes e nos sentimentos orballo de tristura. Arrecendo a humus, a podre vexetal entre follas murchas, ramas e raíces chorosas.
Convite aos cinco sentidos, á intuición e á cultura, con sabor a castaña asada e tacto de veludo. Días aos que se abre coa vendima, seguidos da castañeira, das foliadas e lumaradas dos Magostos e da matanza do porco cebado e mesmo querido na casa , celebrando ademais a todos os santos, aos defuntos e aos esquecidos, argallando as mellores feiras. Así se representaba a outono nos códices e almanaques medievais, coa ascese da vendima: ir e vir de vendimadores entre os socalcos e vides de acios, cos coleiros sobre molidas ao lombo cara do lagar. O bafo do gando e mesmo das palabras cedas e queima dos restrollos , cando o manto da xeada comeza a cubrir as madrugadas de tule e as columnas de fume espeso das borrallas se erguen e confunden coas nubes, mesmo con esa neboeira espesa que acompaña o leito do Miño, de oriente a occidente, de Velle a Oira cara a Alongos e Barbantes. E sobre Ourense asomando a testa ese monte sacro coroado por penedas de cultos fecundativos, tan celebrada coas fogueiras deste tempo, o Montealegre, convento de San Francisco e cemiterio abaixo, camiños de soidades. As bandadas de estorniños debuxan no ceo e a rechouchiar nos arboredos... un aturuxo, un asubío, un vello cantar a perderse, enredarse e confundirse no horizonte. E o agudo son vertical e o horizontal, o ronco son dunha gaita parece fender as nubes e xa non digo se se acompaña do bater dos pandeiros. E nese outono, entre o desfilar de grandes nubeiros silenciosos, castelos de fume, onde se gardan esencias musicais orixinais". E o tempo fiando un pano...", como cantaba Emilio Cao acompañado da súa arpa celta.
Sentimentos arqueolóxicos, rurais doutro tempo os que contamos, entre tantas imaxes, fronte aos de hoxe, cando o asfalto se confunde co ceo. Os Catro Elementos a petar nas vidreiras dos supermercados, de oficinas, mesmo entre as estadas e grúas obreiras do formigueiro humano, sobre as que segue a escachoupar un vento chuviñoso que quere seguir a cantar e contar. Noutrora, os tellados e as chemineas das casas a fumegar, a poñer matices na paisaxe, agora as máquinas do aire acondicionado a ronronear.... Noutrora, horas domingueiras de braseiro e calceta, agora de sofá e serial televisivo. Insistía Otero Pedrayo que o outono era o tempo baril pra ler. Castañas asadas, viño novo, zorza, queixo e filloas entre cantares e lembranzas sobre a táboa gastada da mesa, labrada polos lavados da lixivia.
Tempo onde a natureza se ispe pra mostrarse tal cal é, hoxe enfadada, onde os ourizos se abren pra deixar apañar as castañas, recolleita das sementes que deixaron os froitos, noces, abelás, cabazas, mazás de inverno.. esferas, cosmogonías que regala a mesma natureza, símbolos do eterno renacer. Grises propicios aos míticos seres do Trasmundo, as sinais, as mouras, as compañas, as estadeas, os trasnos, entre os cogomelos que nunha prudente tradición entendíase como vedados ao común, soamente cousa de meigas e sabios de botica.
Tempo de reinicio ou reseteo que diríamos hoxe e iso mesmo é o que significa outono, autumnos, como auxe. Tempo pois de oportunidade, ao que a cristiandade lle concede a oportunidade da repesca, do paso por un Purgatorio, con almiñas a remexer e tentar zafarse do lume. Toca no agro limpeza , poda, esfolla e debullar.
Outono que ten os seus altares pra enxergalo mellor: a Trasalba de don Ramón, sobre os ribeiros do Miño e do Barbantiño; como a casa de Parada do Courel, tamén a de ida e volta de Novoneyra... Mesmo velaí as fragas de Catasós, Pena Corneira... Onde mesmo se pode maxinar a un Merlín entoleirado a buscar remedios de vida. En Oleiros, no Pazo de Lóngora, os seus propietarios, Marcial del Adalid e Fanny Garrido, sabedores de música e poesía, ergueron unha estatua de muller dedicada ao outono. E Cunqueiro, herdeiro de saberes druídicos e bárdicos ben sabía que no seu Mondoñedo e no templo barroco dos Remedios, entre os seus retablos, tentouse crear un outono eterno pra envolver o sartego e a memoria do seu bispo promotor, Sarmiento. En todo Mondoñedo aniña en torta de cabaza e na súa cantería o mellor outono. Por algo é cidade que celebra festa maior na metade de outubro, as San Lucas, onde as xentes do camiño non faltaban pra anovar os seus facos. Tamén celebra o outono e ao seu apóstolo mariñeiro o San Andrés de Teixido, empoleirado sobre acantilados que emproan ao Erín dos irmáns e míticos altares das illas Skellig. Outono que tamén ten mellor sitio nas empoleiradas cidades de Tui, Ribadavia, Betanzos, Pontedeume, Viveiro, ás que non lle chegan as torres e as espadanas para acollelo, lugares onde resucitan os deuses pagáns.
Canto se poida dicir sobre o outono xa o teñen ben dito e escrito Otero Pedrayo, Risco , Cunqueiro e o mesmo Manuel María, sensibilidades afiadas, entre estralampos de xenialidade na roda dos camiños e dos libros. Otero Pedrayo dende as solainas da súa aldeán Trasalba, avivaba a súa inspiración, velaí a restra de contos outonais. "Entre a vendima e a castañeira" os "Contos de Santos e Nadal", sempiternas sonatas de outono que diría Valle. Tempo barroco e romántico, de ecoares de ultratumba, no que, á forza, habería que traer ás lembranzas ao bretón Chateaubriand, á súa fraga de Combourg e ás súas fantasmagóricas sombras... Xunto cos nosos misterios das revoltas, das encrucilladas, a néboa, o devalar, os pazos... Canicelos e gárgolas de pedra semellan feitos pra asexar o tempo que cada 4 de outubro, como non podía ser doutro xeito, celebra ao santo Francisco de Asís, o 11 de novembro a Martiño de Tours e o 13 de decembro á Santa Lucía que non son pouca cousa entre a Corte Celestial e nas devocións terrestres.
Outono de neboeiras que envolven os olimpos galegos de misterios, por algo o amarantino Teixeira de Pascoaes dicía que o outono era como un niño no que se criaban esas saudades que nos definen. Tempo que ben recolleron os célticos pintores ingleses, Turner ou Constable.... Ou os nosos Ovidio Murguía, Manuel Abelenda , Bello Piñeiro.... Ceos grises, fendidos en luz e chuvia, sobre a que pode pontear esperanzas o arco da vella... Tino Grandío, Xavier Pousa e o mesmo Xaime Quessada desafiaron pintar esas sensacións nas que madurece o humanismo.
