Por uns días pareceu que España podía ser outra cousa. Talvez Hespaña, aquela confederación iberista que soñou Castelao e na que convivirían, en pé de igualdade, as nacións galega, vasca, catalá e castelá, ademais da portuguesa. Mais, polo visto en Benidorm, España segue a ser a de sempre: castelá por metonimia e madrileña por metástase: os aturuxos bergantiñáns das nosas tres cantareiras resúltanlle máis alleos que un reggaetón tropical inzado de anglicismos.

Aínda así, o certo é que o estado español perdeu o sábado unha boa oportunidade para comparecer na escena internacional, en Eurovisión nada menos, como un país plural e orgulloso das súas diferenzas. Unha operación cosmética máis que necesaria, ademais, logo do primeiro de outubro catalán. Non houbo ocasión: o xurado corrixiu a posteriori a simpatía popular polas nosas pandereteiras e aforroulle ao español medio –educado hoxe na mesma concepción unitaria e homoxénea do estado que durante o nacional-catolicismo– a conmoción de se ver representado nunha lingua que el considera residual, estranxeira ou morta.

O dilema non era de solución doada para os mandatarios da TVE, cómpre recoñecelo, tiñan que escoller entre a continuidade en fase hortera da única cultura española posible ou permitir a irrupción dun canto ancestral en fala galega trasladado, pleno de forza e pureza, ás texturas sonoras da modernidade electrónica. Finalmente, os posibles beneficios da asimilación da identidade cultural disidente pesaron menos que os riscos do seu posible empoderamento. Imaxinan vostedes os efectos dun eventual bo resultado das Tanxugueiras en Eurovisión? E se a Sabela, Olaia ou Aída non observasen o rigoroso apoliticismo que impera nos códigos da música popular e tivesen algo que dicir, por exemplo, sobre a política lingüística do señor Feijóo, ou sobre o desinterese sistemático da Xunta na súa obriga de atesourar e coidar a nosa cultura popular da que elas son orgullosas representantes? Como calcular de antemán os efectos do recoñecemento internacional a esta cultura minorizada e secularmente desprezada polos da casa e os de fóra?

En todo caso, a aparición conmovedora das Tanxugueiras non vai ser en balde. Constátase que neste país existe un folklore vivo, capaz de transportar as coplas e cantares recollidos nos 70 e 80 nas cabezas das nosas avoas deica o laboratorio de samples contemporáneo. O éxito das pandereteiras supón tamén o recoñecemento implícito desa outra figura xigantesca da nosa música popular que é Mercedes Peón, a primeira en percorrer os corredores secretos e pasos subterráneos que conectan o etnográfico co experimental, nese verdadeiro manifesto sonoro que supuxo a publicación de Ajrú! no 2003. Tamén subiron coas Tanxugueiras ao escenario as ducias, talvez centos, de persoas que dedicaron parte da súa vida a procurar e recoller os restos da memoria das noites de muiñada polas aldeas de Soneira e Bergantiños, especialmente, a xente de Xacarandaina. Todas elas comparten o recoñecemento ás tres pandereteiras e a mesma carraxe ante as manobras escuras dun xurado que, finalmente, actuou como verdadeiro tribunal censor en defensa da única e verdadeira cultura oficial española. España non é Galicia.