Eran barcos cargados de tristura, lastrados polo peso da derrota pero cheos de esperanza. Despois dos humillantes e fatídicos campos de concentración nos que foran internados en Francia os miles de republicanos que fuxían da morte e da represión do franquismo chega o momento da evacuación a países de América nomeadamente, onde a esperanza toma nome de barco. Foron máis de medio centenar pero quedaron grabados na memoria colectiva o Winnipeg, Sinaia, Ipanema, Flandre, Mexique e Stambrook. Este último protagonista da máis fermosa aventura pola liberdade. O seu capitán Archibald Dickson (1892-1939) permite que embarquen máis de 2.500 persoas nun cargueiro con capacidade para 50. Non cabía un salaio máis. Escorado perigosamente sairá de Alacant cando as tropas golpistas estaban ás portas da cidade e bombardeaban esta desde o mar. O barco será afundido por un submarino alemán seis meses despois desta proeza humana e o seu capitán, falecido, será homenaxeado nos campos de internamento de Arxelia a onde foron parar moitos dos refuxiados do Stambrook. Desde 2015 un busto recorda a fazaña deste capitán á entrada do porto alacantino.

A saída destes barcos foi posible grazas ás xestións de coñecidos embaixadores e intelectuais que, conscientes da grandeza ética do cargamento humano que levaban, recomendaron a acollida aos gobernos dos seus países respectivos. Tal foi o caso dos embaixadores Genaro Estrada, Narciso Bassols e do cónsul Pablo Neruda que, respaldados por Alfonso Reyes, Cossío Villegas ou Carlos Morla Lynch, serviron de ponte imprescindible para a acollida xenerosa en México e Chile. Neruda chegou a anotar no seu diario que posibilitar a saída do Winnipeg con 2000 refuxiados a bordo, foi o seu máis imborrable poema.

Unha das actividades comúns de todas estas grandes expedicións —Winnipeg, Sinaia, Ipanema, Mexique— foi a publicación durante a travesía dun diario ciclostilado no que se daba conta das actividades realizadas a bordo, dábanse avisos de organización, información sobre o país de acollida, parte meteorolóxico, situación do barco, etc. Amais de todo esto son un documento fundamental dos valores que representaban os viaxeiros. Están publicados os 18 números que se editaron a bordo do Sinaia entre o 23 de maio de 1939 que sae de Sète ata o 12 de xullo que chega a Veracruz, (Fondo de Cultura Económica, México 1989, España, 1999). Mágoa que non se teña feito a edición dos 26 números do diario do Ipanema (Pauillac,12 de xuño-Veracruz, 7 de xullo de 1939) aproveitando que neste barco viaxaba Delgado Gurriarán e outros 72 galegos, do total dos máis de mil pasaxeiros. Protagonizarán os devanditos galegos un episodio emotivo e singular cando divisan o perfil das costas de Galicia antes de adentrarse en altamar rumbo a América. Xúntanse na cuberta e, según relato emotivo do Ipanema, lanzan ao mar unha mensaxe nunha botella co seguinte texto dirixido aos seus compatriotas:

“Á vista de Finisterre, recibide pobo galego, o saúdo garimoso dos que niste intre dooroso van cara o exilio. Non perdades esperanza, mantede o esprito ergueito que non tardará en cair o treidor que perante tres anos encheu de mortos Galiza e de loito os seus fogares. Viva Galiza Ceibe. Viva Repúbrica. Abaixo Franco”. Remataron cantando o himno galego. Foi un acto similar ao que se deu no Sinaia o 26 de maio, que se despide de España, á altura de Xibraltar, cunhas palabras, recollidas no numero dous do boletín, do máis veterano dos exiliados, D. Antonio Zozaya, amigo de Machado, que cumpriría 80 anos a bordo.

Por certo que entre os colaboradores e redactores do diario do Ipanema, figuran os galegos Manuel D. Benavides, natural de Redondela, Ramón Cabanillas, fillo do poeta de Cambados, e Eladio Fernández, nacido na Mezquita (Ourense). Tamén, como delegados sindicais e políticos encargados dos cumunicados e orde imprescibles a bordo, están Pedro Longueira, (natural de Ferrol afiliado ao PSOE-UGT) e José Platas, da Coruña (CNT). Naturalmente, os galegos do Ipanema compartirán co resto dos viaxeiros a ferida do exilio. Nin siquiera o nacemento durante a travesía dun neno, chamado Lázaro en homenaxe ao presidente de México, foi quen de abrir a porta do regreso que se debuxaba no horizonte. Moitos volveron pero non foron quen de regresar definitivamente.