A carta, acreditada forma de comunicación de tradición secular, ameazada inicialmente polo telégrafo tal como denunciou no seu momento Pedro Salinas, xa non existe, por mor do correo electrónico, máis que como signo de antigüidade e resistencia. Tamén a invasora comunicación dixital é a responsable da desaparición da separata, definida por Martínez de Sousa (Diccionario de la información, comunicación y periodismo) como “impresión por separado dun artigo ou capítulo publicado nun libro ou revista”. A condición de cultismo da palabra “separata” pechoulle inxustamente as portas dos dicionarios etimolóxicos malia poseer unha moi fecunda e singular vida intelectual. O nacemento da palabra, que sen dúbida ten antecedentes remotos nos folletos clandestinos e fraudulentos dos impresores do século XVI, é relativamente recente porque é coevo das primeiras revistas científicas aparecidas na segunda metade do século XVII. Hai coincidencia xeral en considerar o Journal des savants (5 de xaneiro de 1665) como a primeira revista científica. Esta como outras moitas publicacións posteriores que a sucederon foron consecuencia lóxica de querer os científicos dar a coñecer os seus traballos a unha sociedade cada vez máis interesada no progreso da ciencia. Non era o libro, máis tardo en elaboración, o medio máis adecuado para este tipo de experimentos polo que se recorreu aos folletos e panfletos que ao lado da correspondencia científica persoal e os almanaques son antecedentes próximos da “separata” que, comunicando nos seus comezos experiencias médicas, salvaron numerosas vidas en todo o mundo. En España as revistas científicas e, por conseguinte, as separatas apareceron máis tarde que noutros países europeos debido á desconfianza que a denominada Revolución Científica despertaba no poder relixioso. Da importancia do formato “separata”como medio de comunicación pode informarnos doadamente un famoso artigo de Theodore Levitt (Marketing Myopia” Harvard Business Review, julio-agosto, 1960), con máis de cen mil separatas vendidas! E do seu valor no mercado é significativo o roubo denunciado o martes 30 de novembro de 1999 dunha separata da revista Litoral dedicada ás cancións de Federico García Lorca, publicada en 1927, nunha exposición na Residencia de Estudiantes, de Madrid e asegurada en catrocentas mil pesetas.
Pero queremos hoxe, poñer o acento, deixando de lado os intereses mercantís da industria farmacéutica, na singularidade deste formato condenado a desaparecer. Para iso vamos a referirnos a dous aspectos fundamentais, chave da súa orixinalidade. Por unha parte o seu valor sentimental, afectivo e compartido que procede nomeadamente da súa propia cadea divulgativa. Nas súas mellores épocas as revistas humanísticas adoitaban ofrecer aos autores de artigos ata 50 separatas de cortesía e agasallo. Naturalmente o autor comezaba, unha vez recibidas estas, unha meditada e lenta distribución entre amigos, colegas e mestres do tema tratado, sen excluír algúns inimigos cordiais que tamén animan a conversación que significa a lectura. En definitiva, era un circuíto conversacional de tipo intelectual que iba ensanchando os horizontes de lectura dun escritor, filósofo, humanista ou sabio medieval. Este procedemento salvaba un dos gravísimos e máis difíciles problemas do mundo do libro: favorecer o encontro e posterior conversación entre o escrito e o lector interesado. Neste momento en que se imprime un libro cada medio minuto lograr que o lector atope o libro que busca e o libro atope o lector ideal é tarefa dificilísima. Pois ben, a separata enviada a colegas que traballan sobre o mesmo tema, a amigos que sabemos interesados por determinados problemas, a discípulos que están investigando, salva todos os obstáculos de distribución e propicia o feliz encontro, a feliz conversación entre autor e lector. Case un miragre no medio dos “demasiados libros” e letra impresa. E hai aínda unha segunda dimensión singular da separata, o seu valor sentimental e afectivo como proba o feito de que a maioría das separatas están dedicadas polo autor lembrando encontros en congresos, efemérides académicas e, en definitiva, conversacións que é tanto como dicir cultura viva. Sen esquecer o seu fácil acomodo en arquivadores, sen disputar o espazo tan necesario para os libros. A discreción como forma de vida.
