Vale tanto unha cabra no inverno como un helicóptero no verán, sentenciaba hai cousa de dúas semanas ou así na terraza do Árnica o fotógrafo Amador Lorenzo Blach. A proporción probablemente sexa outra, cen a un, poñamos por caso, pero Amador sabe do que fala: conviviu durante varias semanas retratando a vida diaria de Álvaro de Palleirós, un dos nosos últimos pastores, nunha serie de imaxes que só podemos cualificar como extraordinaria polo seu valor artístico e tamén antropolóxico, como a testemuña dun supervivente da era da Galicia rural, cando o monte non ardía porque se encargaba de limpalo no inverno o gando que pacía nel.
A tese de Amador Lorenzo subscríbea Uxío Novo Rei, fillo de Uxío Novoneyra, o gran poeta do Courel dos tesos cumes que vimos arder este verán:
Antes, en cada casa de Seoane había polo menos un rabaño de cen ovellas, ademais de varios bois, vacas e cabalos, dinos.
O despoboamento humano e dos animais domésticos que o acompañaban veu rachar cun delicado equilibrio ecolóxico que durara séculos: o lume é consecuencia da falta de presenza humana, non do seu exceso, da desaparición do pastoreo.
No ano 2010, cando outro terrible incendio arrasara co parque natural arraiano do Gerés-Xurés —onde, por certo, aínda fican aldeas de verán e aldeas de inverno ás que se ía trasladando a xente seguindo o ritmo das estacións e do pasto para o gando—o Goberno luso anunciara, como medida estrela para previr os lumes, que ían ceibar no parque cen mil cabuxas cos seus correspondentes pastores que pretendían traer do Atlas marroquí. A medida nunca se levou a cabo, como adoita acontecer con todos os problemas políticos que atinxen cuestións de propiedade, como é o monte. Cousa sagrada aínda que estea abandonado e arda cada verán, como denuncia decote Xabier Vázquez Pumariño: o monte é público cando arde e privado cando lle venden a madeira.
A cuestión dos pastores e do lume faime lembrar aquel poeta-pastor morto nos calabozos do franquismo que foi Miguel Hernández, quen lle solicitara a un xefe de negociado ministerial un rabaño de ovellas que coidar á beira de Madrid, segundo nos contou Neruda nas súas memorias, o que lle outorga un precedente ilustre á iniciativa desbotada polo goberno portugués.
Precisamos logo pastores, mellor aínda se son poetas, cos seus correspondentes rabaños e cans de garda contra o lume, pero tamén precisamos máis cousas. Na desfeita do Courel un detalle non pasou desapercibido para algúns: librou do lume a Devesa da Rogueira, unha das rutas de sendeirismo máis coñecidas do país. A devesa é un bosque de carballos, e na nosa lingua, as agrupacións destas árbores reciben unha morea de nomes: devesas, soutos, fragas... Porén, ás moreas de pinos só se lles chama monte, mentres que as de eucaliptos reciben un nome aínda máis cativo: plantacións. Comprendamos logo que os soutos, as devesas, as ovellas e pastores nos gardan do lume e da morte. Son palabras que nos lavan, como sabía Ferrín ao esixirnos pronunciar “os carballos” como colofón de Estirpe.
