Nos anos corenta e cincuenta, e ata a súa morte, o rianxeiro Roxelio Pérez (1897-1963), arredado polas circunstancias da vida da súa vila natal desde a adolescencia, comeza a publicar, como manobra de aproximación sentimental, unha serie de artigos nostálxicos sobre Rianxo. Xa antes o tiñan feito Castelao e Rafael Dieste, fillos da vila, ou Valentín Villanueva Rivas, Arturo Noguerol ou Ramón Rei Baltar malia non seren rianxeiros. Pero o caso de Roxelio é certamente especial, case lle poderiamos atrubuír o que el mesmo dixo de Loureiro, un personaxe tan popular como maltratado, “pra il o mundo é Rianxo, e vivir, unha necesidade”.

Queremos hoxe escolmar de entre todos os numerosos artigos de Roxelio dúas citas relativas aos “cantares”, aludidos tamén con fervor por outros escritores veciños. Uns cantares orfos de homes que adoptaron as mulleres, auténticas e invisibles nais dos mesmos. Os mariñeiros, cousas da vida que diría Castelao, acadaron sona levando estes mesmos cantares por todos os portos do mundo.

É o caso que Roxerius, como adoitaba asinar Roxelio Pérez desde ben mozo, comeza a rememorar episodios sentimentais da súa vila nas poucas publicacións que daquela permitían o uso do galego. Nunha delas dicía: “En moito tempo non se soubo de alumbrado, nin autos, nin cines. As mulleres escollían o peixe na praia, á luz dun farol de aceite, formando corros. De cote, no balbordo das conversas e das poxas, xurdía unha voz limpa i entonada, iniciando unha cantiga vernácula. Apenas se insinuaba, acordábase no coro das voces de tódalas mulleres, en admirábel polifonía, como si aquila masa coral respondese como unha batuta mestra. Dempois, ó longo das rúas, aínda se repetían as cantigas das pescas que levaban o peixe a outras vilas lonxáns, ó fío da madrugada. E aquelas voces afinadas e cheas de sentimento, iban perdéndose lentamente ate morrer na distanza como un doce suspiro.” (Sonata Gallega, 1949).

Anos despois, na revista Tapal (1954) insiste nestas lembranzas: “...aquela bullanga de voces resoante no valeiro da mañán coma unha orazón pagana ó traballo; aquelas cantigas de sempre, trasmitidas de pais a fillos cunha fidelidade tonal e literaria que conservaba xiros e modismos, era cousa que se metía nun, até a mesma cerna do esprito enchéndoo dun mundo de cousas inexpresivas, pero quentes de ternura e sentimento.”

A estas mesmas mulleres se refería Dieste cando dicía que aprendera teatro mirando pola fiestra da súa casa que daba á ribeira e escoitando as conversas e cantares do traballo diario. Son eses cantares dos que tamén falaba Manoel Antonio: “Quero facer unha gabanza d’istes cantares, por que lles quero coma si en vez de ser unha cousa inmaterial fosen uns vellos amigos meus, d’aqueles amigos con quens de pequeno se ten pasado moitas tardes xogando; uns amigos con quens tivese feito tantas cousas de amabel recordo. E quero-lles por que eles son as alaxas con que o pobo enxoia a nosa fala.”

E son os mesmos cantares, case irrecoñecibles desta volta, e as mesmas mulleres que aparecen nun dos últimos poemas de Manoel Antonio nunha síntese xenial: “As mozas da ribeira/bandexaron cos peixes esa voz/que aboia agora ingrávida no ar/A trinta singladuras mar adentro/eu xa ouvín outra noite esa voz a cantar.”

En todas as innumerables gabanzas que se teñen feito de Rianxo, a vila é cousa de homes: mariñeiros da Ría ou da cunquiña, que dicía Roxelio, a Manuela remada por homes, os escritores rianxeiros, todos en masculino, as anécdotas protagonizadas por homes, o futbol masculino, os bateeiros... As mulleres soamente aparecen refuxiadas na frescura do seu canto.