“A Xermania está separada dos Galos, Retios e Panonios polos ríos Rin e Danubio, dos Sármatas e Dacios polas montañas e o medo mutuo”, cóntanos Tácito no empezo do seu libro Germania, Xermania, que nós traducimos torpemente a pesar da proximidade co latín orixinal. As tres Europas que hoxe coñecemos xa aparecen aquí expostas: a do norte dos pobos xermánicos, a do sur do Imperio Romano desde a que escribe Tácito e a do Leste, dos Sármatas e Dacios, que vén coincidir coa eslava de hoxe.

O limes do curso dos dous grandes ríos citados, o Rin e o Danubio, marcaba entón a fronteira entre a prosperidade mediterránea, coa súa tríade clásica de cultivos —a oliveira, o trigo, a vide, aceite, pan e viño—; e un setentrión atlántico agreste, de grandes bosques e terras incultas, que aínda estaban agardando polos dous cultivos afíns ao seu clima chegados da América, o millo e a pataca, que lle darían a volta á relación Norte/Sur no que atinxe á produción de alimentos.

Nos séculos XIV e XV, cóntannos Braudel e tamén Wallerstein, o norte das cidades estado frisias e alemás empeza a gañarlle tamén a carreira ás cidades-estado italianas do Sur naquel nacente capitalismo. O ouro e a prata —traídos dunha América descuberta por un xenovés contratado pola coroa castelá— acabará maioritariamente en mans de financeiros holandeses, daquela, unha provincia en eterna rebeldía do Imperio Español, consolidarán esta tendencia. A reforma de Lutero engadiulle logo unha nova fronteira á antiga física dos ríos, a relixiosa. Son as dúas Europas que casan na CEE, a Europa dos Doce: o norte industrial, hexemónico e protestante guiando o sur agrícola —agora máis ben turístico— e católico, alcumados polos primeiros como PIGS, porcos, durante a crise de 2008. Un matrimonio desigual.

A terceira Europa —separada da xermánica, segundo Tácito, polos montes (os Cárpatos?) e o medo— é a eslava na familia lingüística, o alfabeto cirílico, a relixión ortodoxa, a poscomunista na historia recente. A Polonia católica desminte a homoxeneidade deste esquema mais non o invalida. Esta é a Europa da Unión Europea dos 27, que se vai incorporando á primeira con exclusión de Rusia, demasiado grande e poderosa militarmente para manter un equilibrio interno indiscutible baseado na primacía do eixo franco-alemán.

Entón, cal é o xardín que Borrell chama hoxe a defender co seu fariseísmo habitual, coa linguaxe propia do Huntington do choque de civilizacións? Os seus límites físicos coinciden con sospeitosa exactitude cos enunciados por Willy Brandt hai 50 anos na Ostpolitik, a que tiña como base material a compra de gas ruso e que hoxe vemos saltar polos aires en Ucraína. Desde logo non coa defensa de valores universais como a igualdade de dereitos entre os xéneros e as tendencias afectivas, o ecoloxismo ou a redistribución da riqueza, tantas veces ignorados. A clave do xogo déunola hai tempo, Spykman: “A procura de poder non se fai para acadar certos valores morais; os valores morais empréganse para facilitar a conquista do poder”. Este é o verdadeiro xardín de Borrell.