O filósofo e intelectual neerlandés Johan Huizinga é, como sabemos, autor dunha obra titulada El otoño de la Edad Media (1930, 1ª edición castelá), que sempre devecín por anosala, por traducila ao galego por considerala unha lectura imprescindible para comprender as numerosas encrucilladas do mundo medieval. Claro está que me tería que servir da mediación de José Gaos, ese “trasterrado”, tradutor de Huizinga ao español desde o alemán. Pois ben, no prólogo a unha das súas primeiras edicións advírtenos o admirado profesor holandés que cando, anos antes, lle puxo título á obra non sabía do perigo que pode haber en comparar as seccións da historia coas estacións do ano, movido sen dúbida polas connotacións culturais de decadencia que a palabra “outono” traslada inxustificadamente ao moi brillante período medieval estudado no libro.
Malia os numerosos escritores e pintores que son capaces de ver unha flor en cada folla caída, como Camus por exemplo, probablemente foi a poesía o xénero que máis persistentemente divulgou o tópico da tristeza e da melancolía do outono. Tamén Manoel Antonio se deixou seducir por el cando contemplando desde a fiestra, probablemente da súa casa en Asados, a chuvia provocada por unha tronada escribe o poema As horas d´o outono, datado no mes de outubro de 1924. Entre trasacordos e relanzos, provocados pola luz fuxidía do momento, o poeta contempla como se pechan as fenestras mentres As lonxanías solagan-se/nun naufraxio outonal. El, que tanto amou as lonxanías, resígnase neste poema ao asolagamento dos horizontes.
Semellan estes versos do poeta rianxeiro unha crónica destes días de setembro anunciadores dun outono que nos espera, temeroso sen dúbida das nosas tristuras tópicas e reiteradas que pretendemos trasladar a unha época do ano para exculparnos dos nosos propios pesimismos e angurias.
Por non facer mudanza nos seus hábitos, alleos a estas circunstancias culturais e sentimentais, os froitos están a outonar: os tomates perden o brillo e arrecendo que tiñan hai un mes; as viñas, despois de vindimadas, amarelan e as follas comezan a caer á espera da poda; o millo, cuarteado, deixa ver as espigas do mesmo xeito que os ourizos que desprotexen as castañas no chan seguindo a mesma sorte que as noces. E menos mal que o espírito urbano da maior parte da poboación non recoñece como indicio do outono as “quitamerendas”, esas floriñas serodias que xa apareceron por montes e campíos de Galicia e que eran contempladas antano con lóxico temor polos xornaleiros porque estes eran privados da merenda que adoitaba dárselles cando a xornada de traballo era de sol a sol. As quitamerendas, anunciadoras da redución da xornada laboral, non por convenio, por falta de luz, tamén anunciaban a supresión dun repouso reparador no duro traballo das faenas do campo. Eran certamente neste caso un indicio funesto, outonal e triste. Malia ser unha época de néboas, o outono é tamén tempo de fecundas sazóns que nos permite contemplar como as pólas das árbores da horta arquean coas mazás de tres en cunca, ver como agroman as rabizas e gardamos o millo e as fabas secas. Non perde o outono nunca ese aire de elegante decandencia. Outra vez o “reloxo tardío do outono”.
