Redescubriendo a Maruja Mallo

El Museo Reina Sofía inauguró este mes la esperada exposición Maruja Mallo: Máscara y compás, una oportunidad única para contemplar cerca de 200 obras de la emblemática y polifacética pintora gallega y en la que se incluyen pinturas, dibujos, fotografías e incluso textos de la artista. Paralelamente, tras más de cinco años revisando el archivo privado de la propia Maruja Mallo, la gallega Ana Belén Feijoó defendió hace apenas unos meses su tesis doctoral en la Universidad Complutense de Madrid, la más reciente sobre la artista y en la que la ya doctora en Historia del Arte arroja importantes descubrimientos sobre su figura, al mismo tiempo que desmonta ciertos tópicos que han contribuido a «desconocerla», más que a recuperarla.

Atraída por todo el universo que rodea a Maruja Mallo, una de las principales referentes del arte del siglo XX, Ana Belén Feijoó cuenta que fue en su trabajo de fin de máster, a través de la Galería Guillermo de Osma, cuando entró en contacto con el archivo privado de la pintora: «Todos os documentos, cadernos, apuntamentos, follas de debuxo... Ao entrar en contacto con este material empecei a estudar e percateime de que había moitos mist erios, moitos aspectos matemáticos, por exemplo, e que estaba todo por descubrir». Ante el hallazgo, la investigadora decidió profundizar en aquellos cuadernos. Cuenta que «gran parte da tese está relacionada con intentar entender estes cadernos nos que ela fai os seus trazados, os equeletos que están por debaixo dalgunhas das súas pinturas, entender os simbolismos que hai detrás. Despois tamén hai cadernos que son máis de apuntamentos de estudo, porque ela estudaba moito: filosofía, física, matemáticas, xeometría, un pouco de todo. Estaba obsesionada en coñecer todo o seu propio mundo moi ben e era unha experta en matemáticas e xeometría; de feito, tiven que buscar axuda dun experto».

En su tesis, con la que alcanzó la máxima calificación del tribunal, Ana Belén Feijoó explica que llevó a cabo «unha reconstrución da traxectoria profesional de Maruja Mallo, pero a través da súa propia palabra escrita e falada, porque ademais do arquivo tamén revisei entrevistas con ela en prensa e televisión». La investigadora apunta que los cuadernos fueron fundamentales en el proceso de investigación, destacando también otra de sus facetas menos conocida, la de escritora.

La mujer tras la máscara

Una de las etapas que a Ana Belén Feijoó le resultó de lo más interesante investigar es la del regreso de Maruja Mallo a España, puesto que la experta apunta que «mentres o resto dos seus compañeiros da época están sendo recoñecidos, porque Dalí xa é unha estrela, Rafael Alberti outra, e Lorca xa está en fase de recuperación, ela non. Entón é aquí, ao regresar a España, que ela pon moito esforzo en contar o seu relato porque se dá conta de que está esquecida». En este sentido, menciona que la pintora, «aínda que no fondo non lle gustaba falar diso, nesta etapa é cando empeza a falar das súas anécdotas e de todos os personaxes que a rodearon, créase ese mito de musa dos escritores, e cando lle preguntan se mantivo algunha relación con algún non responde nin que si nin que non, gustáballe que a xente especulase un pouco, que falasen dela. É toda unha experta de facer propaganda de si mesma».

Otro de las cuestiones que Ana Belén Feijoó destaca como relevantes de esta fase es lo relacionado con el maquillaje tan llamativo que la artista emplea y todas sus apariciones en televisión. Para la investigadora «a roupa e a maquillaxe é moi interesante de analizar, porque ela crea unha imaxe de si mesma moi peculiar, con esa cara que parece unha das súas máscaras, cos ollos e cos beizos tan marcados, e esa pintura da cara como máscara tamén forma parte do misterio da súa figura».

Sobre la exposición, Ana Belén Feijoó señala que por primera vez, desde 1928, es posible contemplar Las Verbenas juntas e indica que es una oportunidad muy importante «porque a obra de Maruja Mallo está moi dispersa a nivel internacional e ten moi pouca pública, a maior parte está en coleccións privadas», concluye.

Una «gran moderna» sin demasiado arraigo por Galicia

Uno de los aspectos que a Ana Belén Feijoó Valencia más le gusta abordar a la hora de analizar la figura de Maruja Mallo es el de su vínculo con Galicia para desmontar uno de los grandes tópicos en torno a su figura. La investigadora explica que «naceu en Viveiro e xa dende moi cedo marcha a Asturias e dende alí a Madrid. A infancia que pasa en Galicia está chea de movementos, porque polo traballo o seu pai movíase moito entre vilas e cidades, polo que penso que non lle dá moito tempo a desenvolver arraigo pola terra. Se ben é certo que se nota nalgunhas obras a súa infancia de Galicia, ela estaba atravesada pola vergoña de ser de provincias». A modo de ejemplo, Ana Belén Feijoó hace referencia al hecho de que cuando la artista llega a la capital y le preguntan: «¿Tú de dónde eres? Ela o que responde é: ‘Yo soy internacional’. Non lle gustaba nada que lle dixeran que era galega», comenta la doctora en Historial del Arte. Esa distancia que Maruja Mallo mantuvo con su tierra natal se prolongó hasta el final de sus días, y es que la experta en su figura destaca que «cando era moi maior, en 1993, o Centro Galego de Arte Contemporánea inaugurou unha exposición retrospectiva sobre ela. Era a maior que se facía en España, nun momento de recuperación da súa figura, e cando lle comentan que a fan en Santiago, ela exclama: ‘Pero a Santiago no, ¡a París!». Ana Belén Feijoó concluye señalando que «ela non estaba nada orgullosa de ser galega e penso que é importante que, á hora de reivindicar unha figura dende Galicia, tamén sexamos conscientes de que todo iso que estamos buscando de que era galega e tiña alma galega, pois igual non é a máis indicada. Aínda así, o que é certo é que Galicia foi moi importante para ela e a súa obra, porque xa dende 1928, cando triunfa en Madrid, dende a comunidade hai interese por ela. As institucións apoiárona moito, ao igual que no exilio a emigración galega, que lle axudou moito a saír adiante».

Suscríbete para seguir leyendo