"Subo a un escenario para seguir sentíndome un mago"

Seguro que os seareiros do artista andaluz están de noraboa porque despois de varios anos sen aparecer por terras galegas van ter ocasión de escoitalo en diferentes lugares da nosa xeografía. O vindeiro 4 de maio tocará no auditorio da Torrente Ballester de Ferrol, un día máis tarde estará na Pousada das Ánimas en Boiro e o día 6 a parada musical será no auditorio de Rianxo. Segue a rota galaica o 7 de maio na sala Sónar de Compostela, unha actuación marcada dentro do ciclo Santiautor.

Os adeptos deste cantautor son dos que peregrinan con devoción a escoitalo en canto teñen a máis mínima ocasión. Conta Ruibal cun fato de fieis que o acompañan dende hai tempo na súa andaina musical e gozan con cada disco e concerto do gaditano. Seino porque dende aquel primeiro concerto no Garufa son deses que están pendentes da súa axenda para ver se pasa pola nosa terra a deleitarnos. A sala Mardigrass, o Teatro Colón e o Jazz Café, todos tamén na Coruña, foron outros lugares onde o duende creativo do cantante deixou semente. Tamén engado recitais ao aire libre en Ferrol, Vilagarcía, Vigo e o que tivo lugar no Auditorio Universitario de Santiago de Compostela.

Estamos a falar dun cantautor que ten tanto talento como calquera dos que se poden considerar os máis grandes que deu a escena musical española dos últimos cincuenta anos.

O verán pasado, a cantante Uxía convidouno a estar con ela no concerto que pechaba un novo ciclo dos Xoves da Martín Códax, onde cantou algunha peza súa e ata se atreveu a interpretar algo en galego. Antes de realizar aproba de son para ese recital mantivemos esta entrevista cun home co que resulta moi doada a conversa e que adoita reflexionar moi atinadamente sobre os temas formulados.

-Xa son trinta e cinco anos de andaina. Como os viu pasar e que espera de cara ao futuro?

-Foi pasando o tempo e cando te decatas pasaron todos eses anos, nos que eu sentín a tranquilidade de que non me faltou a imaxinación suficiente para inventarme algo e seguir gozando eu e tentando provocar, na medida do posible, a emoción na xente que me comezou a seguir, sen necesidade de anquilosarme ou repetirme. Eles sempre estaban aí e iso non é pouco cando te dedicas a isto de facer cancións. Para o futuro pido que non me falte a saúde mental e o ánimo para seguir con entusiasmo. Sobes a un escenario para que che dean apertas e un agarimo que agradezo enormemente.

-Mudou todo moito na industria discográfica dende que principiou a súa carreira ata os tempos actuais. Na actualidade, coma tantos outros colegas, ten a súa propia casa discográfica para poder editarse os discos. Como viviu toda esa transformación?

-Pois antes ía polo catón, ese libriño co que estudabamos naquela ensinanza tan en branco e negro, tan represiva, e pasamos diso a unha exuberancia e uns fogos artificiais permanentes. Nin aquilo era o peor, posto que fixo de nós xente con ganas de modificar a realidade para mellorala, nin tanta pirotecnia debe nubrarnos a vista e pensar que isto é o mellor. Por moita festa que monten arredor, non todos os días poden ser de festa. A realidade é máis chata. A independencia musical pode conseguirse con forza de vontade e un chisco de sorte para que o que eu cociñe vaia saír no prato que eu decida e que ninguén vaia pór ese prato por min. Antes estabamos a expensas de que viñese alguén e agora é o público o que te elixe. Gústame ter moito público, claro, pero non porque os machaquen dende un medio de comunicación para que deban escoitar determinado tipo de música. Vemos que a arte e a industria musical case nunca van xuntas.

-Co paso dos anos, un autor sempre debe reinventarse para non enferruxarse?

-Podes facer nove entregas dunha novela, pero deben ser diferentes e contar cun revulsivo. Iso é unha condición indispensable para non sentir a sensación de que te copias, de que te atrincheiras naquilo que che dixeron que lles gustaba. Aquilo gustou, está ben, mais tivo un tempo e hai que procurar algo diferente. Co público emprego unha especie de estratexia da sensibilidade que me fai querelos como cómplices. Fun perdendo expectativas que tiñan relación co ego e cada vez estou máis afastado dos pequenos ataques de soberbia.

-É un músico de culto, deses que conta con adeptos moi fieis que o levan seguindo afervoadamente dende hai moitos anos. Está orgulloso de lograr iso?

-Hai xente que procuraba determinadas cousas e atopoume no camiño. Despois ficaron a me facer compaña. Iso acouga moito. O afecto que se produce é grande. Penso que existe un compromiso mutuo. Sempre queres chegar ao máximo de xente, pero non á machada. Estou ledo co que foi ocorrendo coa miña carreira.

-Actuou en diferentes escenarios, dende pequenos locais a teatros ou lugares ao aire libre. Que importancia ten para os directos o espazo onde se desenvolve o recital?

-Para min segue a ser unha milagre que isto se produza unha e outra vez. A xente vén escoitar a súa canción predilecta na túa boca e tenme asociado a momentos das súas vidas. Iso é un auténtico agasallo. Que máis me dá que un día sexan cincuenta espectadores e que a outro recital veñan mil. Ao final eu subo a un escenario a seguir sentíndome un mago e os asistentes veñen a deixarse suxestionar.

-Vai introducindo os temas novos nos concertos para avaliar a acollida do público. Dálle moitas voltas á elaboración do repertorio?

-Faise dun xeito natural. Vas metendo unhas que sentes máis pracer que outras cando as cantas. Hai cancións que funcionan en todos os concertos e outras nalgúns. Se hai moita intimidade e conteñen cargas de profundidade emocional seguramente van funcionar peor nun concerto con moita xente. Sempre vas incorporando pezas ao espectáculo. Algunhas cántoas poucas veces. A xente ás veces cabréase, en plan ben, porque non cantei a súa peza favorita. Actuar é algo que me segue a facer profundamente feliz.

-Díxome un día nunha conversa antes dun concerto que as cancións son para sempre. Gustaríame que falase sobre ese comentario.

-Un debe pensar que na canción, despois de estar gravada, non existe a posibilidade de corrixir nin un verso nin unha nota. Tampouco podes rectificar se contén algunha proposta ideolóxica ou filosófica polo que iso debe estar ben dito e expresado para que o tempo non a deteriore.

-Cal é a canción que lle deu máis problemas á hora de realizar a súa composición e cal a que lle custa máis cantar?

-A que máis problemas me deu para escribir foi La flor de Estambul, sobre o tema de Erick Satie. Entre o día que cismei en pór letra a esa peza ata cando finalmente o logrei pasaron catorce anos. Esa canción creoume moitas dúbidas. Á máis difícil de cantar é Baila, Lucía, que lle fixen a miña filla, bailaora de flamenco. Nalgún concerto na que a tiven a ela bailando é algo que me supera e cústame moito cantala. No tema hai cousas que eu non souben escribir ou cantar cando ela era un bebé, aínda que as pensei, e doulle agora o pequeno consello de quen tropezou moitas veces na mesma pedra. Unhas das cousas que lle lembro nesa canción é que ela decidiu facerse artista e comprometeuse, aínda que sexa de xeito simbólico, diante do universo a que vai bailar e, polo tanto, debe facelo sempre poñendo toda a emoción e entrega que poida.

-Sen estar encadrado dentro dos artistas dese estilo musical, canto subxace do flamenco na súa obra?

-Hai unha sonoridade e, sobre todo, unha actitude. No flamenco hai un apaixonamento e nada se fai a medio gas, vas a por todas. O que se está a cantar faise para que transcenda, non se fai para encher. Iso é unha actitude. Aprendín a tocar a guitarra, mais non quería ser un flamenco con todo o compromiso. Ese paño non o curta calquera e eu quería ser máis libre á hora de facer a miña música, Emocionábanme a un tempo Paco de Lucía e Chico Buarque. Eu trato o flamenco co debido respecto harmónico e rítmico. Se non conseguir chegar a cantar un tema debo desbotalo, entre outras cousas por respecto a quen o fai moi ben. Seguramente o flamenco está latexante por debaixo de todo o que fago.

-No seu repertorio hai bastantes cancións de amor e sabemos que desas existen milleiros e milleiros na historia da música. Como fai para ser quen de non repetirse, non botar man de tópicos nin recorrer nas letras a detalles que poderiamos considerar como melindrosos?

-Cómpre procurar un equilibrio entre non caer no cursi, en evitar obviedades, e que non falte a paixón coa que se di porque todo o mundo quere ser querido afervoadamente. As cancións, dalgún xeito, teñen esa función. Se falamos de amor, deixa as reflexións e fala de paixóns, de entusiasmo e desa sensación de que vou morrer aquí e agora porque sinto que me queres. Debe ser así, pero co tempo o que un aprende é ir afastando a palabra que se presta a confusión, afinando paseniñamente para perfilar máis os versos. O amor é o grande asunto. Dediquémonos a aquilo que nos pode facer vibrar e nos permite que a nosa vida sexa máis saudable.

-Outra característica común á súa obra é a ironía e o humor presente nas cancións. Dicía o xenial director Billy Wilder que se queres dicirlle á xente a verdade, mellor é que sexas divertido porque se non te matarán. Vostede que opina sobre isto?

-Para ser profundo non hai que ser tan serio como para poder provocar distanciamento. Con moito humor podes achegarte a bastante xente que non estaría aí de contar con outro discurso. Creo que é unha cuestión cultural da terra de onde vés. Eu nacín en Cádiz, tamén vivín en diferentes puntos de Andalucía, e hai algo aí que seguramente marca. Primeiramente, existe ese quitarlle ferro á vida porque se te deixas arrastrar a túa existencia convértese nunha ferruxe amarga que che pode facer perder a cabeza. Mirar as cousas cun pouco de distancia e ser quen de botarlle humor aos asuntos é algo connatural na miña terra. En canto á ironía, antes non tiña tanta; é cuestión da idade. Non é que un xa sexa tan can vello que se decate de todo, mais dalgunha cousiña si que me vou decatando.

-Xa que mencionei na pregunta anterior a Wilder, creo que algúns dos seus temas teñen un desenvolvemento na letra que servirían como unha boa inspiración para poder realizar unha curtametraxe. Considérao así?

-Penso que as cancións son peliculiñas e historias moi visuais, cando menos para o meu gusto. De adolescente quedei totalmente tocado por De cartón piedra, a canción de Joan Manuel Serrat, que fala dun tipo que perde a cabeza porque se namora dunha manequín dun escaparate. Aí existe unha gran fabula e hai como unha reivindicación de que a tolemia non é punible. Debe arranxarse polo ben de quen a sofre, pero a loucura é unha cousa máis das nosas vidas e hai que asumila como tal. Nesa peza existe unha historia de amor detrás e o protagonista racha o cristal e lévaa. Píllano bailando con ela e vai ao psiquiátrico de cabeza. Somos o que somos porque fomos facendo a nosa vida entre os vimbios que nos tocaron e na miña época cadaquén tiña que inventarse a súa propia película. Penso que son músico porque quería escapar de algo que eu vía gris e pretendía saír de iso. Quería pór cor á miña vida e, ademais, estar ledo e se fas unha actividade que te fai feliz a ti, pero que tamén pode provocar felicidade a outros, como non vas queres continuar con iso? No que atinxe a facer cancións visuais, existe unha estrutura de estrofa a estrofa, retrouso, unha pequena moraleja e unha posible coda final. A canción que é relato ten esa estrutura e non hai que fuxir dela. Fágoa cando me parece e, normalmente, ten un resultado bastante bo porque chega máis á xente que un gran poema. Ese poema corre o risco de facer que o público se perda e a canción ten que ser directa, sen que iso implique que lle falte contido e reflexión. Debe pasar rápido, pero ao mesmo tempo é preciso que deixe unha pegada para que a xente non a esqueza e teña ganas de escoitala outra vez.

-É vostede un gran compositor, como cantante sabe transmitir ao público moi ben o que canta e no apartado instrumental estivo rodeado de bandas que funcionaban de marabilla. O cuarto ingrediente vital para que todo funcione á perfección sería talvez a paixón que zumega polo seu traballo?

-Sen entusiasmo e paixón non se pode facer nada. Cómpre meter moita paixón, supoño que para este ou calquera outro oficio creativo. Penso, por exemplo, na xente que fai deporte de elite, que terá algo de tolemia porque existen momentos en que os esforzos que someten aos seus corpos non poden ser bos. Debemos pensar que a paixón o pode todo e cando se logra algo despois desa entrega tan forte a satisfacción debe ser absoluta, pero dura só un pouquiño, ata que se che pasa e xa debes pasar e pensar no seguinte reto; no meu caso na seguinte canción.

-Este detalle saberano os adeptos fieis que o escoitan a miúdo en directo. Meteu ao xornalista Paco Lobatón nunha letra na que antes non aparecía e a súa mención resultaba moi acaída. Cónteme como foi iso de que o xornal ABC mudara a La Razón na letra de Pensión Triana?

-Como indicaba antes, se hai algunha modificación para realizar nunha canción xa non a podes facer no disco xa publicado, pero nos concertos podes achegar cousas novas e matizar certos detalles. Así que máis aló do xornal ABC atopamos a La Razón, que é un diario aínda máis ecalcitrante nos seus modos e maneiras.