Fernando Rey. Rebeldía e discreción

Fernando Rey (1917-1994) foi un actor insólito. De feito, sorprende que as aportacións contidas na súa traxectoria cinematográfica (e vital), non teñan análises máis sagaces ou que produzan reivindicacións máis apaixonadas. O actor coruñés exercerá o seu oficio, entre outras razóns, a modo de íntima encarnación dos efectos da traxedia do golpe de estado sucedido na España de 1936. Nado como Fernando Casado Arambillet na Coruña, procedente de sectores da burguesía industrial da cidade, fillo de Sara Arambillet e o militar republicano Fernando Casado Veiga (logo axudante de Manuel Azaña), combatente no bando perdedor da guerra, representará, como poucos, a innovación no medio de terribles tópicos. Capaz de perfilar ou crear unha imaxe atemporal e digna nun tempo de avasallador pensamento único, a suma de ironía, melancolía, humildade, misterio e verdades non reveladas como criterio de interpretación contribúen a transformar, ou soliviantar en parte, a tradición actoral española.

Establecido ata inicios dos anos 30 na nosa cidade, no medio de varios destinos laborais e familiares que reforzan prematuramente o seu carácter itinerante, recala no Madrid republicano. Rey terá un desigual vínculo coa cidade, onde unha rúa ou unha sala de cine municipal acreditan co seu nome, ademais doutras pisadas honoríficas, a súa figura única. Porén, terá plasmación na cidade nesta vindeira semana a través de dúas propostas culturais. Unha exposición no Kiosco Alfonso, Fernando Rey. O cabaleiro do cinema (1917-2017), con data de inauguración 20 de setembro -aniversario exacto do seu nacemento, do seu centenario-, ofrece un percorrido existencial formado por materiais de diversa procedencia, seleccionados polos comisarios da mostra, José Luis Castro de Paz e Rubén Ventureira, e feitos arte escenográfica polo arquitecto Alfredo Sellier. A rica miscelánea vén precedida dun relato: chega sublimada por unha maleta de fotos e documentos cedida polo seu fillo, Fernando Casado Campolongo. A exposición terá prolongación e disfrute (incluído un excelente catálogo) ata o 19 de novembro. A outra, un ciclo organizado pola filmoteca galega, o CGAI, nutre, a través dunha escolma de 20 filmes, o máis robusto e versátil do traballo do intérprete.

A retrospectiva comeza o 21 de setembro da maneira máis simbólica posible. O Don Lope de Tristana (Buñuel, 1970) representa un reforzo ao singular (segundo) punto de inflexión e encontro de Fernando Rey con Luis Buñuel, logo do magno ovni que é Viridiana (1961). A súa interpretación, estimulante exploración entre o que poderían ser prototipos sociais da vida hispana (o hidalgo, o ácrata, o obseso) co carácter libre das narracións do cineasta aragonés, produce unha simbiose que vai traer proveitosas consecuencias. Por exemplo, deriva en personaxes maduros e cheos de complexidade, do pater do último gran filme de Saura, Elisa, vida mía (1977), aos que Francisco Regueiro vai adxudicarlle na década dos 80: pais diabólicos como o cardenal de Padre Nuestro (1985) e o demiurgo animal e sen máscaras de Diario de invierno (1989), roles que terán (catártico) colofón edípico no papel de pai de Francisco Franco en Madregilda (1993).

Volvendo a vista a unha filmografía de máis de 200 títulos, exitosa e chea de recoñecementos e premios (de Cannes a San Sebastián ou o Goya), aparecen conclusións. Se o galán sometido ás tendencias dos anos 40 se abre camiño e prefigura a voz narrativa de títulos de Berlanga, Bardem ou Neville, os riscos artísticos van constituírse nun eficaz crescendo. Como consecuencia, aquel intérprete de posguerra inseguro, vulnerable e despectivo coas súas propias capacidades, envolto pola barbarie da súa época, remata nun actor internacional tan sutil e persoal, como culto e elegante. O individuo fóra do mundo que lle toca vivir, incómodo coa realidade da dictadura, chega a experimentar un breve exilio (México) e a traballar en italiano, inglés ou francés para títulos de Rossi, Minnelli, Altman ou un Orson Welles, que o chega a considerar o principal actor europeo. En The French Connection (1971), un thriller enérxico e seco, luce Fernando Rey como refinado narcotraficante marsellés, alter ego do protagonista, Gene Hackman. O filme gaña os principais Oscars de 1972. Ao ano seguinte, outro Buñuel, El discreto encanto de la burguesía, acada o Oscar á mellor película estranxeira. A transición política española, o aperturismo e os novos cineastas o acollen como a súa propia cidade, en calidade de fillo predilecto, e terá múltiples ocasións de xogar en torno a aquel personaxe serio que conseguiu esquecer, interpretando no final da súa vida á criatura digna e patética por excelencia, Don Quijote.

As complexidades agochadas nun talante de apariencia estoica perfilan a lúcida expresión de desacougo do seu tempo. Así, Fernando Rey xurde como símbolo dunha España que non foi. E recuperar a súa figura é voltar a unha sorte de civilización. Ou combatir a dor dun século, o XX, que ben puido ser outro.