Honoris causa

Asistín a varias cerimonias coma esta. Recordo con especial cariño, como é natural, o nomeamento como tal, no Paraninfo da Universidade de Santiago de Compostela, do meu curmán, o doutor Andrés Negro Vilar, e a súa especial insistencia en como -ao igual que en calquer viaxe- o que importa na investigación non é só chegar á meta senón realizar, de seu, o camiño. Lembro, xa na UDC, o ingreso de Mário Soares, cun magnífico discurso en portugués e cheo de referencias galegas. Igualmente, o nomeamento de Xosé Neira Vilas ou de Isaac Díaz Pardo, vidas plenísimas de servizo á Galiza e á súa cultura.

Este acto recente a que me refiro foi, por varios motivos, redondo. Tanto polos discursos dos autores das laudationes respectivas como polas alocucións dos galardoados e, aínda, polo discurso singular do tamén novo reitor, Xosé Luís Armesto. Con eles contaremos unha vez se editen, así que agora só vou evocar dous ou tres fíos da memoria. Manuel Rivas broslou un discurso de homenaxe real á palabra, á lingua que nos fixo e nos fai, sentíndose herdeiro dun depósito precioso, o que incrementa a boca omnívora da literatura, de toda ela, a comezar polos seus artífices descoñecidos. Sen abstracción de nengún tipo, esa lingua e esa literatura precisan, no hoxe, utentes e consumidores, como precisan o amparo duns poderes públicos que todos sustemos e pagamos. Mais como a planta existe, ela ha verdecer, porque endexamais nos debemos conceder o dereito perverso de perdermos a esperanza e de a convertermos en obra activa. Magnífico discurso en todos os seus aspectos (e descúlpenme por recreación tan esquemática e escuálida...). John Ruthedord fixo un percurso cheo de humor e verdade sobre a súa chegada primeira á Galiza, desde o seu Londres natal, e sobre o namoro posterior, a través da porta cantábrica de Ribadeo: firme compromiso con realidades da periferia: a nosa nación, a nosa lingua e o seu papel de tradutor, labor que reivindicou como de primeiro rango literario, non como "segundo prato" de escritores. Tanto el como outras voces -é xa un lugar común- constatan o paradoxo-drama de que forasteiros ou estranxeiros amen e valoren máis a Galiza do que nós mesmos, moitos dos nativos, e, nesta liña, do ben que nos fai emular ou imitar tal comportamento. Non vou ser eu, aquí e agora, quen discuta semellante conveniencia, mais si quero apontar que, postos a imitar e a emular exemplos de galegofilia e de valorización e incremento da nosa cultura e da nosa historia, temos abondos casos aquí ao lado, perto de nós: só falta que sacudamos a xenoestima, desaprendamos o autodesprezo e aprendamos a querernos e a recoñecer quen serve a Galiza desde dentro dela mesma sen máis retribución, tantas veces!, que o silencio ou o indiferentismo, cando non a hostilidade bruta.

Tamén o reitor mencionou as continxencias do presente, para subliñar que a Universidade ha de ser servidora da melloría da sociedade en que existe e á que se debe, obriga que as institucións públicas han de atender financeiramente.

Digamos afinal que, por fin!, o Himno Galego con que se clausurou solemnemente a sesión académica foi tal, isto é, soou inteiro e verdadeiro, desde "¿Que din os rumorosos..." até "nazón de Breogán", ou sexa, as catro estrofes que o constitúen, as catro primeiras do poema Os pinos de Eduardo Pondal. A música de Pascual Veiga, loxicamente, tamén soou inteira. ¿Que foi, porén, o que continuou sendo tradicional e tradicionalista? A falta de potencia dunha voz que, nas gorxas de todos os presentes, debera ser ao unísono, a dun magnífico coro de máis de cincocentas persoas. Mais estas credenciais cívicas -saber a letra do Himno Nacional e exteriorizar que se quer e se sabe cantar- aínda, na súa omisión, non fan enrubiar a ninguén, seica... Cantárono os premiados, algúns membros da mesa presidencial, entre eles o reitor, e cantámolo, aquí e alí, algúns e algunhas de principio a fin. Como o eco de nosa propria voz nos devolvía a soidade, sen perder a compostura nen a posición de firme, ollamos de esguello. Algo detrás de nós, os profesores Antón Santamarina, Francisco Fernández Rei, e unha señora sentada ao lado deles, tamén cantaban con ánimo e boa voz. De máis lonxe, sentíase algunha que outra voz orfa de apoio colectivo. E todo isto coas primeiras filas, of course, ateigadas de "autoridades" de todo tipo. ¿El haberá que crear unha comisión para que elas, as "autoridades" e o resto do público, se dignen cantar co natural orgullo o himno da nosa nación e deixen de exerceren a afonía institucional? Váiano pensando, por favor e, de paso, dígnense ler o espléndido traballo do profesor Manuel Ferreiro, pondalianista maior do reino que fomos, onde comprobarán cal é a letra verdadeira dos versos que o integran ("clan", non "chan"; "férridos", non "féridos"... e algúns erros máis).

Mais, en fin, o acto foi verdadeiramente emotivo e memorábel. Prevexo, desde logo, a utilización do discurso de Manuel Rivas, como texto académico, nas aulas de Filoloxía da UDC ou en calquer outro foro escolar. Parabéns aos novos doutores! Benia a todos nós, por podermos desfrutar do seu traballo e da súa sabedoría!