Novembro de solciño ouridourado e nubes tráxicas, de crisantemos e cirios, de ourizos e cimeterios abertos en ritos de esperanza. Caliveras de cabaza preñadas de luz, magostos e castañas, alimento e semente. Noutrora festa bárbara no monte, arredor das lumeiradas, algarabía arromedando e esconxurando medos entre sombras e facianas tisnadas. Espulgar castañas quentes, viño tinto espeso en cunca branca para afianzar á tribo e á tradición fronte á reconversión en Halloween que se teledirixe dende o supermercadeo global e o bazar chino.
Aínda por algún recuncho do instinto levamos prendidas e soltamos de cando en vez as mañas troglodíticas da depredación e do canibalismo. Tema sempre tabú pras relixións, pese a que tamén se inspiran nos ancestrais ritos de engulir o que se ama ou o que se odia. Sobre a mesa o pan e o viño en lembranza do corpo e do sangue.
Ante calquera provocación seguimos a ensinar as uñas e os dentes. Como, pola primeira metade do século XIX, fixo polos montes ourensanos do San Mamade o arrieiro Manuel Blanco Romasanta, o Home lobo, que agora sábese era muller. Un caso de licantropía que segue inspirando terror e dando que falar. Herdo antropofáxico que moderamos en calquera festa de gardar para poñer o dente sobre a carne cociñada de calquera outro animaliño: veña churrascos e cocido polo San Martiño, pola Santa Cruz ou polo San Xoán... xa non hai santo civilizador, nin coáresmas represivas dos instintos que valían para vetar semellante mesa bárbara. E mesmo a ilustración dos alcaldes sirve ós seus cidadáns: alí onde houbo vellos altares, arredor, da mámoa, do castro, no bosque espeso, a carón da fonte ou dun xigantesco penedo, mirando ó horizonte, manda construír sólidos fornos pétreos para a grellada. Endomingados altares populares no que algún rexo veterano nestas artes da carnicería, arremedará a Satán nos infernos, carniceiro que avivará e atizará ó lume e co ferro espetará, daralle voltas e servirá a carne sanguiñolenta. E veña a seguir e tomalas cos animaliños cazados, criados e traizoados: co porco bravo ou civilizado, coas súas crías, leitóns que serán asadas ó forno como santiños inocentes.... co coello do monte ou de granxa, co año, coa ovella, co xato... e veña festa da matanza, festa do xamón, do lacón, do cocido, do touciño, do chourizo, do carneiro ó espeto, do pincho moruno, da filloa de sangue (hematofaxia)....a disfrazar ó instinto e ó lume caníbal.
Qué facer co corpo humano despois de morto, inhumalo, momificalo, incineralo ou deixalo pra que o devoren os animais... A antropofaxia estivo entre as primeiras fórmulas, para logo crear mitos como o de Saturno... é polas festas tradicionais, cando soltamos o instinto e queda un sofisticado remol. Velaí que, despois da vendima, entrando na castañeira, polo tempo de Santos e Defuntos, cando murchán e os ventos tomban as follas, avivan os ritos das lembranzas dos que non están. Apagamos as penas e refuxiámonos no instinto antropofáxico de tomar osiños de santo. Simulacro edulcorado en fariña, crema e receitarios de convento.
E non é coña, os arqueólogos que buscan e atopan o "eslavón perdido" nos ermos burgaleses de Atapuerca, conclúen en que practicaban o canibalismo...que aquelas bandadas de guedelludos seres humanos, descendentes dos monos africanos, de fai un millón de anos, andaban como greas salvaxes, os uns trás os outros, a cantazos, para marcar o territorio, para esfolalos co sílex e alimentarse... Existen moitas teorías sobre os celtas, sobre o enigma dos seus cemiterios, sobre as cabezas cortadas ós seus nemigos, cráneos cos que decoraban as limeiras ...o castro de Entremónt na Provenza é un enigma ó respecto. Hoxe con cabezas de cabazas decoramos a casa de novembro. Sabemos que os pobos precolombinos practicaban ritos de canibalismo relixioso, a corazón aberto cos puñais de obsidiana sobre as pirámides... Quizais, por algo aínda hoxe son os paraísos do churrasco. Toma e daca entre os hispanos celtiberos e os Incas, os mayas... sincretismo cultural que aviva instintivamente iso de roer ósos, de deixar o prato e o garfo e levalos coa man a roelos como lobos adoecidos.
Xa o teño dito por algures: nunha longa viaxe á Illa de Pascua, considerada o "ombigo do mundo", parece ser que habitada dende o século IV e cun esplendor no XV, visitamos covas con grafitos, vellos altares asomando ó horizonte das incesantes ondas do Pacífico... e sempre atopamos por algures grupos familiares facendo o ritual de atizar e ensartar costelas de carne, debullando ósos, limando os cairos caninos, entre lume e fume... Logo, con ollos de arqueólogo sobre os ahús, eses túmulos de terra, con muros de tradición incaica, que sosteñen os xigantescos e enigmáticos moáis, atopamos como asomaban tibias e outros ósos humanos... E muíñan os cavilares: illa sen vexetación, sen cultivos, soamente co que dá o océano...cavilamos qué comerían as tribos rapanuís dos tatuados orellas largas e dos orellas cortas... E concluín que non habería outra que perseguir ós inimigos, que asaltar seus campamentos e apropiarse das tenras criaturas... Así é que cando nos dirixíamos cara ó volcán Orongo e ós altares que miran a Moto Nuí pregunteille ó guía, que ía a carón do chófer, si practicaron algunha vez o canibalismo...e polo baixo deume un golpe nunha perna e acenou, entendín e calei. Pouco despois baixamos do Toyota para gabear polas ladeiras de Rano Raracu, as canteiras dos mohai, e díxome co seu acento chileno " le pedía que callase, púes a los nativos como al chófer, profundamente católicos, no les gusta que les recuerden hábitos, que incluso practicaron hasta no hace muchas décadas sus abuelos...." a confirmación das íntimas suposicións de antropólogo.
Idacio, o bispo galaico dos límicos, alá polo século V, ofrécenos algunhas referencia. Tempos aqueles nos que estaban en auxe o priscilianismo, así como outros movementos de inspiración maniquea e procedencia oriental. Momentos nos que se vai conformando a converxencia entre o imperio e unha igrexa que, entre grupos heréticos, sigue e substitúe ás pegadas da organización romana. Idacio da Limia que na súa mocidade, como xa o fixera Exeria, visitou o Mediterráneo oriental, na súa Crónica que remata no 468, ofrécenos datos significativos ó referirse ás invasións bárbaras, suevas, acontecidas nestas fisterras, fóra da autoridade imperial, e di: "A funesta fame agrándase de tal xeito que o xénero humano chegou mesmo a devorar carne humana; tamén as nais alimentáronse do corpo dos seus fillos, asasinados ou cocidos polas súas mans...." Neste ambiente de invasións, de morte, sangue, lume, saqueos, conta que mesmo aparecen no ceo signos estraños de difícil interpetación... "Caeu do ceo carne mesturada con chuvia...e nas ribeiras do Miño, en Lais, uns pescadores capturan uns peixes con números impresos do ano 365" (¿?)....
Á forza cavilamos na dramática historia acontecida no 1972 a un equipo de rugbi uruguayo que sofre un accidente aéreo nos Andes arxentinos: de 46 pasaxeiros 16 supervivintes cercados pola neve e por sobrevivir vénse obrigados a practicar a antropofaxia... e que agora xustifican como un transplante dun corpo morto a outro vivo. Historias que se repiten, que darán sitio a fábulas, a mitos levados á literatura e ó cine de terror, ó vampirismo...especialidade dos escritores célticos do romanticismo.
Polo momento neste tempo do San Martiño, cabaleiro de Magosto, adozamos a boca cuns ósos de santos co miolo de crema. Tradición e historia confeitada, na busca dunha dieta máis social, san e civilizada, obra dos santos enxalzados na corte celestial, fantasmiñas, santa compaña que ni come, nin bebe, nin fuma...
*Felipe Senén é museólogo e técnico de xestión cultural
