Aquí parece que os conocéis todos", díxome antonte un profesor e político catalán, co que estaba conversando e comendo no que era a súa primeira visita a Galicia. O home estaba algo asombrado da cantidade de saúdos e recados que recibiamos os galegos que estabamos na mesa. "Si, mesmo hai ocasións en que nos coñecemos sen sabelo", contesteille. Pareceulle un deses paradoxos un tanto incomprensibles que tanto nos atribúen aos galegos, pero é algo completamente certo. Acábaseme, acábasenos de morrer, por exemplo, un amigo, Marcelo, que eu tardei en saber que era unha persoa da que tiña unha chea de referencias, Ramón Muñiz de las Cuevas.
Antes que a Marcelo, eu coñecín a súa irmá Asun, traballadora da TVG, e entrevistara a seu irmán Miguel, economista vinculado ao PSOE, entón á fronte do Instituto de Crédito Oficial e logo director xeral do Teatro Real de Madrid, entre outras cousas. E sabía que a Ramón, o irmán máis vello da ilustre familia ourensá, pola contra déralle polo campo e polo nacionalismo. Era sociólogo e traballou como tal dentro do Servicio de Extensión Agraria. Non é difícil supoñer que o paso de "militar", como se dicía daquela, que era algo máis que afiliarse a un partido, veulle ao ver a situación do rural a finais dos anos 60, un mundo que se estaba desfacendo coa nova emigración, mentres conservaba aspectos aínda medievais.
Ramón Muñiz, din as biografías, foi un dos puntais do sindicalismo agrario. Fundador das Comisións de Axuda a Loita Labrega, e en boa medida, segundo lle recoñece todo o mundo, das propias Comisións Labregas, que daquela tiñan que ocuparse de algo máis que dos intereses especificamente agrarios. Muñiz estivo en todas as frontes: no conflito de Castrelo de Miño, onde non conseguiron parar o salto, pero si indemnizacións máis decentes; ou en batallas que si ganou, como a oposición á privatización da praia de Baldaio, a construción dunha nuclear en Xove e unha celulosa en Quiroga. Muñiz era membro desde os primeiros momentos da Unión do Pobo Galego, mesmo axudou a saír a Moncho Reboiras dun mal paso, e foi membro da súa dirección, así que participou en momentos como a creación da ANPG, ou mesmo a creación do BNG, onde tamén estivo na dirección, como independente. Xente que estivo no miolo do asunto, como o xornalista Afonso Eiré, aseguran que o papel de Muñiz como intermediario foi esencial, limando arestas entre os grupos constituíntes, e que mesmo foi el quen finalmente convenceu a Xosé Manuel Beiras para sumarse ao proxecto.
Na última etapa da súa vida, dedicouse a plantar outro tipo de semente: creou ONG como a Asociación de Traballo Social Comunitario e a Rede Galega de Loita contra a Pobreza e a Exclusión Social, e tamén presidiu a Irmandade Moncho Valcárcel, a fundación do cura de Sésamo que foi o seu vello compañeiro de loita labrega. De toda esa experiencia quedan unha ducia de libros, desde ensaios sobre as estruturas agrogandeiras ata o papel da muller no rural. Os catro que escribiu no século actual supoñen un cambio de rexistro: foron tres guías das fervenzas de Galicia e un titulado Benvida maldita vellez (Laiovento, 2004). Máis ou menos foi daquela cando descubrín que o Marcelo que eu coñecía e frecuentaba, un home pavero e simpático, cheo de ironía, era aquel Ramón Muñiz de las Cuevas de dimensións case míticas. Nos velorios rurais, nos vellos e nos novos, sempre se escoitaba unha frase que Marcelo tería escoitado unha chea de veces: "o malo é de quen se vai", como consolo para os que quedan. Pero como pasa sempre que se vai alguén como Ramón, os que nos quedamos, facémolo coa sensación de que non o desfrutamos o suficiente.
