Dicía Pablo Neruda no seu libro de memorias Confieso que he vivido que os bárbaros, os conquistadores hispanos, arrasaban a terra pola que pasaban pero das súas botas, das súas barbas, dos seus helmos caían, como pedriñas, palabras luminosas que se quedaron para sempre. Levárono todo pero deixáronnos as palabras.
Algo parecido poderiamos dicir nós, os galegos, que chegamos pacificamente a terras de Arxentina como emigrantes e deixamos alí o noso esforzo, o noso traballo, o noso suor e regresamos con palabras, numerosas palabras humildes que nin siquiera están recollidas nos nosos dicionarios malia o uso cotián que teñen. Son palabras capaces de trazar aínda hoxe a máis nítida isoglosa migratoria do mapa de Galicia. Soamente a palabra “truco”, ese xogo de cartas tan característico de Arxentina, levado inicialmente por emigrantes mediterráneos, ten capacidade para trazar as illas migratorias galegas que se sucederon a esa país desde o século XIX. O “truco”, ese xogo de cartas de ida e volta como tantas cancións que seguiron este itinerario, xógase nunha extensa franxa costeira de Galicia sinalando os puntos de maior intensidade migratoria a Arxentina. Foi un xeito barato de entretenemento de numerosos galegos que se reunían os domingos nos arboredos do barrio Parque Patricios bonaerense para matar as escasas horas de asueto que lles deixaba o traballo diario. Era un xogo caracterizador dunha clase social humilde que deseguida pegou entre os emigrantes galegos.
Cando Jorge Luís Borges regresa desde España a Bos Aires en 1921 e se reencontra coa súa cidade natal, recorre barrios, cemiterios, rúas, tendas e xardíns na procura das súas raíces. O resultado final desta viaxe será un dos grandes monumentos poéticos da nostalxia titulado Fervor de Buenos Aires. Entre os 33 poemas do libro hai un titulado El Truco, que di así: “Cuarenta naipes han desplazado la vida./Pintados talismanes de cartón/nos hacen olvidar nuestros destinos/y una creación risueña/va poblando el tiempo robado/con las floridas travesuras/de una mitología casera./En los lindes de la mesa/la vida de los otros se detiene./Adentro hay un extraño país:/las aventuras del envido y del quiero,/la autoridad del as de espadas,/como don Juan Manuel omnipotente,/y el siete de oros tintineando esperanza./Una lentitud cimarrona/va demorando las palabras/y como las alternativas del juego se repiten,/ los jugadores de esta noche/copian antiguas bazas:/ hecho que resucita un poco, muy poco,/a las generaciones de los mayores/que legaron al tiempo de Buenos Aires/los mismos versos y las mismas diabluras.”
Hoxe por toda Galicia emigrante seguimos a dicir “envido”, “truco”, “retruco”, “flor” ou “falta envido” con “quieros” como resposta que nos remiten aínda ás orixes arxentinas e á humildade do xogo popular que foi.
Non rematan aquí as palabras lúdicas importadas polos nosos emigrantes a Bos Aires porque abondan os sustantivos e adxectivos que para asegurar a súa pervivencia son introducidos na vida familiar como alcumes que o pobo, ininterrompidamente, escribe con letras pétreas no imaxinario popular. Son estas e outras numerosas palabras parte importante da herdanza de tanto traballo e tantas ausencias. O ILG (Instituto da Lingua Galega), señor e árbitro da lexicografía galega usurpada á RAG, debería ter a sensibilidade necesaria para recoller estas palabras (atorrante, buraco, caña, macanas, truco, etc.) empregadas na fala popular, como homenaxe aos galegos que retornaron co fardel cargado de palabras e nostalxias.
