Adoitan falar os lingüistas de palabras-clave para referirse a certas realidades capaces de definir a cultura dun país. Efectivamente hai palabras que, como ríos caudalosos que atravesan un territorio e definen a súa paisaxe, teñen a capacidade de evocar o noso pasado e lembrarnos as nosas orixes. Tal é para nós, os galegos, a palabra emigración que, fronte de visións idílicas literarias, o indiano enriquecido que regresa esquecido da súa orixe humilde, marca unha realidade dramática de dor e ausencia tal como nos relata o escritor Xosé López de la Vega nun artigo publicado no ano 1859 nun xornal da Coruña, titulado El tráfico de carne gallega al Río de la Plata; neste artigo expón o autor a súa experiencia persoal: que vira máis de 300 galegos facendo prácticas para matar, porque o ditador Rosas alugáraos para o seu exército; engadía que os xornais do Brasil e de Estados Unidos publicaban que os galegos eran trocados “por cuernos y astas de buey para servir de peones y soldados”, e remataba dicindo que persoalmente vira a 30 nenos de Ferrol, Ortigueira e Coruña que serviran de “mucamos” nos prostíbulos de Arxentina e Uruguai.

A maior abondamento, no ano 1853, o escritor Urbano Feixoo y Sotomaior propón a contratación de galegos para substituír os esclavos negros na illa de Cuba como medio de evitar a invasión de xente de cor no Caribe. Moito máis recente é a testemuña oral do Sr. Xosé o Formento, natural de Rianxo, que nada máis chegar a Bos Aires por volta de 1920 tivo que escoitar do seu patrón a explicación, non pedida, de que contrataba galegos porque estes coma os burros non sabían subir escaleiras.

Pero queren hoxe as actuais circunstancias que a xeografía da fame se desplazase de latitude e que nós sexamos un pobo de acollida de desamparados. Están chegando ás nosas terras xente de todos os países que conforman esa xeografía de fame e desgraza. Todo apunta a que os galegos, aprendida a lección da historia, a terrible lección da nosa historia migratoria, seriamos un pobo xeneroso e comprensivo. Pero non. Como todo o denominado mundo occidental estamos a ter unha actitude mesquiña e insolidaria, estamos a recibir a esta xente con desconfianza e insolidariedade, estamos a ter un comportamento agresivo e inhumano. Nós, que aínda temos as maletas da ausencia sen desfacer, somos soberbios e agresivos cos máis débiles. E delegamos a nosa responsabilidade humanitaria en organizacións que nos permiten lavar a conciencia cunha esmola que nos sirva de aval para obter certificado de solidariedade. Ou somos partidarios de “regular” a emigración, que é tanto como pretender regular a fame da xente con papeis e certificados.

Non nos debería resultar difícil ós galegos adoptar a fórmula solidaria máis admitida, poñernos na pel dos demais cando levamos séculos e séculos soñando polo mundo adiante, como emigrantes, en mellorar a nosa condición.

Tamén Robinson Crusoe, cando se ve só nunha illa ten que vencer mil perigos ata conseguir un teito no que dormir e protexerse dos animais salvaxes que o ameazaban. Cando xa adquire unha certa estabilidade, de repente, aparece algo que considera preocupante, terriblemente preocupante: a pisada fresca e profunda dun pé humano na area da praia. Cal é a causa desta preocupación? Pois que Robinson Crusoe xa non ten que enfrontarse a animais feroces ós que tenta vencer con intelixencia. Agora atópase co problema de vivir humanamente, entre homes cos que ten que entenderse, dialogando, desafiándose, facendo proxectos en común. Ahí está o desafío de ser home.

Se seguimos esas pisadas, eses ronseles de fame e inxustiza, seguramente non descubramos outra cousa que as desventuras de miles de galegos, de centos de rianxeiros que coma o señor Xosé o Formento, pisaron e siguen a pisar a area de praias descoñecidas.