Primeiro foi o culto á arbore florida pola interacción dos Catro Elementos, seguida da metamorfose de flores en froitos que novamente darán sementes. Despois será a devoción á Cruz como a "Árbore de Redención do Pecado Orixinal" , contraposta á "Árbore da Ciencia do Ben e do Mal" no centro do escenario da desobediencia a Deus pola parella de Adan e Eva ó ser tentados pola serpe do Diaño a comer o seu froito prohibido. Como consecuencia a ira de Deus, a expulsión e o Paraíso Perdido, a enfermidade e as guerras... E arredor deses contos cos que se tentaba explicar a existencia, a inspiración e unha gran riqueza de mitos, ritos e símbolos, moi vivos aínda neste noso país estremeiro, animista, panteísta e fondamente cristián. Por aquí conviviu o culto ós ídolos prehistóricos baixo o lábaro da aguia imperial romana e de seguido pola Cruz e estandartes de santos usados para abandeirar cruzadas. Misión de "homiños santos", señores "pelaios" ou "paios" aluados, ebrios dese misterio que é deus, velando vellos camiños, orientando, refuxiados en covas montañesas, vales de silencio ou ribeiras sacras. E velaí os antigos santuarios sobre penedas, a carón de fontes ou árbores milenarias, dedicacións e romarías baixo a advocación da Santa Cruz: a Santa Cruz de Aranga, a Santa Cruz de Leiro, a Santa Cruz de Parga, a Santa Cruz de Bueu... coas súas procesións, danzas, músicas, sesións pirotécnicas e competente xantar e beber tribal. Crecente devoción, espallada polos maragatos, á Cruz de Caravaca, como amuleto pra poñer nas portas, sobre o leito, sobre os enfermos, nos exorcismos, seriación dese orixinal lignun crucis venerado en terras murcianas dende os tempos dos cruzados e da conquista de Xerusalén, na basílica do Real Alcazar de Santa Cruz de Caravaca. Sacrosanta piteliña roubada do seu relicario na guerra incivil de España e reposta por outra.

A Cruz supón o encontro da calma horizontal co esteo vertical, sinónimos de terra e ceo, de feminino e masculino. Menhir, estaca chantada no horizonte, punto no centro, esquema da máis elemental Cosmogonía. Pra logo complicarse, abarrocarse en rosa, calidoscópico rosetón ou tramado de tear. Cruz, símbolo do principio-fin, esencial na Arte Cristián, reinterpretada a través das interconexións culturais, moi especialmente da arte copta, que aporta tantos herdos da Tebaida exipcia, enredados noutras simboloxías astrais, como as "cruces célticas" irlandesas e as cruces etíopes, nacidas dun hábil xogo de interseccións de cabos de cordas anoados, como parte dun amalló ou tecido místico; as estelas discóideas vascas, as acróteras dos templos románicos galegos... A cruz como espazo simbólico preñado de teoloxía e globalizada pola pastoral e a catequese. E cada pobo con cada súa linguaxe plástica, coa súa cruz a costas: na orixe o antiquísimo ank exipcio, a chakana inca, a cruz gammada india.... Nos tres primeiros séculos a cruz estaba ausente da iconografía cristián, si acaso inscrita entre os radios da roda cósmica, para irse perfilando no logotipo do Crismón, entre a idea do principio e do fin, da Alfa e da Omega, debuxando as letras gregas de Cristo, X e P.

A cruz con tanta lenda ó seu redor, a que se di erguida no Gólgota, o Calvario, sobre a tumba de Adán, esnaquizada en cotizadas reliquias despois de ser atopada pola nai do emperador Constantino, Santa Elena. Toneladas de lignum crucis espallados pola cristiandade e que multiplican o peso real da Cruz orixinal, feita de madeira de ciprés... e a redor desto os mitos e os ritos, os que son máis importantes que as mesmas reliquias e todo o que se crea, Arte tamén. Cruz que suplanta a ídolos, a menhires, para desexar sorte, coroando templos, espigueiros, erguida no camiño e especialmente na encrucillada. E velaí un traballo modélico esencial pra nós, así o entendeu e así o fixo Castelao en As cruces de Pedra na Galiza publicado no 1950, ano do seu pasamento, herdo necesario.

Cruz, elemental esquema do ser humano cos brazos espreitantes, resumo do sol, marca de presenza rabuñada alí onde se chega: os milleiros de cruces coas que os cruzados deixaban constancia do seu paso polos Santos Lugares, cruces de peregrinos gravadas espontaneamente nas paredes de concorridos templos. Labradas sobre os linteis ou limeiras dos muíños, dos cabaceiros, como pra esconxurar malos fados, onde se moe e se garda o grao que pode ser pan sacramentado. Cruz no monte, cruz na fonte...

Nos tres primeiros días de maio, confluír de tantas efemérides, de independencia, obreiras, e as máis novas adopcións comerciais como o "Día da Nai", Galiza celebra a súas tradicionais festas dos Maios e da Santa Cruz, as que tanto teñen que ver entre si. E veña cantos, procesións, saír dos templos e da casa para atoparse en romaría, música, danza e xantar, pra consolidar a tribo en altares sacroprofanos. Feito instintivo, solidario, pese a irse urbanizando, comercializando e botellonizando todo. Na Galiza, mantense como en poucas partes deste noso mundo, a festa de orixe agrario, iso sí, infantilizada, como tantas outras cousas identitarias que, como avergoñados do Nós, reducimos e vertemos na inocencia dos nenos. Noutrora nas noites dos Maios acendíanse fachóns, enfeitízanse as limeiras das casas, os balcóns, os carros coas flores sinxelas dos eidos; paseábanse árbores móbiles, ramos floridos, nos que está a orixe da Árbore do Nadal, logo tan comercializada. Efémeras esculturas florais portadas sobre ándeas, danzantes disfrazados de árbore florido, nenas, "Maias" coroadas de flores como santiñas aldeáns; nenos "Maios", como sátiros clásicos, entre cánticos satíricos... pervivencia do animismo panteísta combatido dende os primeiros tempos da misión cristián, para logo asimilarse. Modernamente o mostrario de esculturas do Maio redúcese ós tópicos folclóricos: cruceiros, hórreos, carros, barcas cubertas de flores e follas, cinamomo, bieiteiro, estraloques, xestas, fiúncho, xeometrizados con colares e restras de ovos, laranxas, limón, en contrastes barrocos. Alfonso X, Airas Nunes, Xoan Zorro, entre outros trobeiros do século XIII cantan estas festas, tempos de relacións coa Borgoña, a Provenza, a Toscana que eran o corazón do mundo de entón. O Concello ourensán de Laza, o mesmo do Entroido de tanta sona, dos peliqueiros, é igualmente leal á tradición dos Maios, coa alegórica procesión de Adán e Eva.

Para introducirnos nos Maios, como no simbolismo de tantas tradicións galegas, compre furar pola bibliografía de Filgueira Valverde, entre a que atoparemos abundantes referencias ós cultos do pasado, ó románico, á poesía provenzal e mesmo a costumes, ritos e cantares do século XIX ou máis recentes, marcando rivalidades entre parroquias e cidades, vicios da colectividade, actuacións caciquís... A festa era pra rexenerar ó grupo.

Simetría, flor, rosa, rosetón, cruz, rosacruz...poesía visual en relación co enigma da vida-morte-resurrección, a celebrar en maio, cando todo reverdece en novas esperanzas. Festa que avala a significación da encrucillada, a rosa dos ventos, o confluír florido dos catro elementos, os códigos ancestrais, puntos de partida que merecen novas versións. Hoxe alegran a primavera galega os Maios de Pontevedra, así como os de Allariz e Ourense.