A Coresma é o tempo indicado na tradición cristián pra quitarse as máscaras da vida e ocultarse agora tras os velos enloitados, deixar o xogo da experimentación, da iniciación e pousar, praatoparse co viacrucis, coa morte. Entroido-Coresma, dúas corentenas. Inevitable yin-yang, suma de herdos relixiosos, pagáns, que veñen da prehistoria, pasan pola antigüidade e toda a Historia até chegar a nós. Do desorde, o arremedo, a algarabía e a cor pásase á orde, á soidade eremítica, ao exercicio relixioso, ás pompas fúnebres, aos catafalcos... e entre as sombras atoparse cos cavilares, cos xeróglifos e as alegorías do "finis gloria e mundi". Agora manda o silencio a vixilia, retírase o superfluo, sen deixar de ser outro xeito de teatralización e mascarada. Pois toda liturxia require revestirse, un xeito de disfraces, a súa croa, mitra, cetro, báculo, manto, capa... os seus cánticos e as súas músicas. Tema transcendental levado á arte: a careta é a vida e a caveira é a morte, os espectros... Necesariamente encadeadas, símbolo e lección quese representa labrada en pedra na limeira barroca de entrada ao Mosteiro de Oseira.

En Galiza esa dialéctica vida-morte está ben asumida, confín de monicrequeiros, titiriteiros, Barriga Verde e máis aínda de magos e meigas, capaces de conxurar o descoñecido veléndose das recomendacións do libro do Ciprianillo. Pola outra banda mundo propenso a asombrosas negras sombras, a imaxinar, entre as brétemas e na noite, como ningún outro, pálidos rostros do Trasmundo, estantigüas, señas, xianas, xacias, mouras, moiras, parcas... dando consellos. Cun interminable bestiario surreal de asombrosos monstros, unicornios artúricos, quimeras, harpías, tarascas e Cernunnus célticos... xigantes atlantes, viciosos e bandulleiros lambóns, de acenos e arremedos queixaludos... Esperpénticos rostros, máis ben máscaras que acentúan as engurras, pra expresar pensamentos que serán elevados aos canicelos ou ás gárgolas de solemnes arquitecturas.

Asomar-ocultarse, transformarse, disfrazarse, enmascarase, encapucharse, travestirse, deixar de ser un para tentar ser outro, asumir as características dun deus, dun demo, dun xenio, dunha pantasma ou dun mostro... forman parte dun xogo iniciático, infantil, prehistórico, primitivo para esconxurar ao mal como pra cometelo ou mesmo pra achegarse ao sobrenatural. Así o ser humano experimenta as súas posibilidades sobre os lindeiros do couto sacro da liberdade. Sempre nos estamos a iniciar ante novas incertezas ou sorpresas do devalar do cosmos e da vida. Sen faltar quen lle ten medo e renega das máscaras e quen non pode vivir sen mudalas, como si vivira nun permanente teatro. Entroido, postureo ou posmoderna performance.

Aquel pobo que ten tras de si un longo repertorio e historial de máscaras é un pobo curtido neso de experimentar, imitar, reclamar, teatralizar, afrontar ou espantar os retos. E si non revisemos a historia da Grecia clásica, a que tanto ten aportado á filosofía e á didáctica, á catarse a través da filosofía e da didáctica e sobre todo do teatro, arredor dos vicios e das virtudes da persoa e da sociedade, mediante a representación e o quita e pon demáscaras, as "prósopon", feitas de expresionistas trazos. Máscaras de teatro, de Entroido, funerarias, feitas en madeira, en barro, de metais, de ouro... Non só para un disfrazo, senón tamén obxecto relixioso, ritual e artístico. Máscaras teatrais gregas que derivan das máscaras relixiosas, na cultura occidental asociadas co deus Dionisos da embriaguez e do éxtase. Outras terroríficas, herdeiras da imaxe da mítica Gorgona, dedicadas a espantar medos. Aínda que maiormente máscaras de machos, que dalgún xeito querían representar a forza bruta da natureza, das covas, do instinto, que esperta do seu letargo invernal coa luz, co florecer primaveral, co arrecendo, co canto das bandadas de paxariños, pra invadir o mundo civilizado, da urbe e das normas, ás veces corrompido na súa propia rutina. O inesquecible sabio Julio Caro Baroja tratou e espallou o tema das máscaras e máis queda aínda por dicir relativo ás mascaradas e a súa concentración parcelaria no Entroido, ao que asoman cada vez máis, recuperando tradicións que semellan espertar desa outra hibernación, a do esquecemento.

Mascaradas haber habías todo o ano, antes e despois do Entroido, que era o seu reino propio. Mesmo no Corpus non faltan sitios en que as sacan, como pra esconxuralas baixo os sacramentos. E agora sígueas habendo e cada vez máis con iso dos carnavais de verán e de inverno, desas festas de representación histórica, de celtas, romanos, señores feudais, xudeus, tomas de castelos, vodas rexias... En calquera festa, exposición do mellor, sácanse a relucir todas as tradicións, como un xeito de exótico disfrazo, instintiva rebelión ante a uniformización global. Tanto é así que as festiñas dedicadas aos santiños da devoción popular mudaron de ídolo, venéranse agora heroes, descubridores, xunto coas gastronomías e ocorrer do viño.

Na Galiza, cultura de portos e de encrucilladas, especialista pois en dar e tomar, nesto das máscaras puideramos impartir masters, en facer carautas e mesmo cabezudos pra darlle á festa un carácter retranqueiro e misterioso. E xa hai colectividades que teñen asumido a importancia deste atractivo recurso cultural e turístico: velaí o Museu Ibérico da Máscara e do Traje da cidade trasmontana de Bragança, coñecéndoo recoñecerémonos. O Museo do Pobo Galego, o Museo do Entroido de Xinzo de Limia, os que, ante o tempo perdido aceleran a preocupación por estas mostras. Namentres moitas máscaras deixáronse estragar polo paso do tempo, en adegas e faiados, corroídas pola couza, a ignorancia e a falla da man sensible que lle daba vida cando tocaba. O Entroido presupón mover o maxín, argallar, remexer, abrir as arcas, quitar delas a roupa dos devanceiros, poñela e botar á rúa, sumarse á catarse. Máscaras que hoxe recobran seu mérito artístico, pola antigüidade, polo saber artesanal na súa confección, máis aínda cando se botan tan en faltan aqueles milmañas que entre a feitura de mobles, zocas ou a labra de santiños, guiados polas tradicións dedicábanse a argallalas. Destros en tronzar dos castiñeiros ou das carballas os tocos pra baleiralos logo, darlle forma, relevo ás faccións, abrir buratos para os ollos, o nariz e a boca, pintalas de cores rechamantes, marcando as roxas meixelas da fartura. Maxestades coroadas dalgún xeito, con cornos de castrón, de touro ou de cervo... Tamén máscaras de coiro, agora de pasta de papel e cartón... sempre expresionistas e quizais por algures, no bico ou na fronte a silueta dun bicho, dunha cobra, dunha salamántiga, como pra indicar que a máscara procede do máis remoto do tempo, da cova, da selva ou do misterio. Ese expresionismo galaicoportugués co que mesmo impregnamos ás representacións divinas.

Ai iso si, en Galiza, expurgamos esoutra máscara, a coresmal, a da morte, a caveira. Pola contra afincada e celebrada no tempo de defuntos en hispanoamérica e agora máis aínda co global Halloween yankee, esa versión que tamén mama do Samaín céltico irlandés, que se desnorta en traumas de sangue e terror. Na tradición galega non gustou a máscara da morte e o sangue, refugouse: mesmo a señora Morte non se representou esquelética e con gadaña, farase en forma de espectros, de fogos fatuos, señas, a santa compaña, dando recomendacións. Por aquí a morte mesmo se desafía con retranca, como fixo Castelao en Un ollo de vidro, artista coñecedor do tema, autortamén de cabezudos e máscaras para a obra de treatro Os Vellos non deben de namorarse.

Mentres haxa vida e sociedade non faltará a máscara, globarizaranse algunhas, velaí que asoma a carauta branca e de bigote daliniano ou de mosqueteiro, sarcástica, a do internáutico Anonymus, disque en defensa de algo tan delicado e en función da educación, como é a liberdade de expresión.