"A xente ten moitos prexuízos sobre a enfermidade mental. Eu busco normalizala"

Nos convulsos anos 80 sitúa Antonio Tizón o primeiro caso de Xosé Sánchez. O policía, protagonista da súa saga de novela negra, retrata en Un home estraño os seus primeiros pasos coma comisario, enfrontándose ao misterioso asasinato dun arquitecto municipal. A xeito de precuela da súa anterior obra, A antesala luminosa, o coruñés -galardoado no VI Concurso de Novela Curta Cidade Centenaria de Ribeira- perfila o período da Transición xunto aos mitos da enfermidade mental, nun libro que presentará este xoves na ONCE ás 20.00 horas coa actuación de Miro Casabella.

-40 anos escribindo esta novela, e por fin sae á luz. Custou dala por rematada.

-Si. Empecei a escribila cando tiña 14 ou 15 anos, e vin polos Cantóns a un home moi estraño. O que me chamou a atención del foi sobre todo a cara. Tiña unha cara rara, sorrinte, que parecía que se mofaba un pouco de todo, e ao mesmo tempo unha mirada profunda que sorprendía. A ese home volvín velo anos despois. Aparecía sempre no verán, con esa expresión sorrinte. Agás unha vez, na que o vin deprimido. Esa foi a primeira imaxe que desencadeou o proceso de escribir a novela. Outra foi un guitarrista que cantaba nas rúas entre Sol e Callao, e que descubrín no 78 cando fun a estudar a Madrid.

-Como evolucionou a obra desde entón?

-De todas as versión, o home estraño é o único que se mantén. A primeira era unha visión inxenua dun rapaz de 15 anos que soña con marcharse co vagabundo e facerlle cancións para que as cante. Na segunda aparece unha xornalista, Ledicia Muruzábal, e meto unha historia de amor. Pasou por moitas máis, e ao final se quedou en novela curta.

-Cun apéndice ben curioso, un cancioneiro.

-O cancioneiro ten o seu sentido porque, nas versións que facía da novela, cada capítulo tiña unha canción pensada para ser cantados por esta personaxe. Este apéndice o que fai é profundar na personalidade do cantautor, que non queda moi clara na novela. Todas as cancións que aparecen son unha visión do século XX a través do progreso, do atraso e da utopía, e mostran a evolución da personaxe. Parte dun home sereno, e acaba desesperado.

-Un home estraño é tamén unha precuela. Chamáballe traballar os inicios do policía Xosé Sánchez?

-Quería explicar por que o policía se converteu nese corrupto que aparece en en A antesala luminosa. Pero en realidade, esta novela non estaba pensada para publicarse agora. Pensaba publicar a segunda novela da serie, pero quedou aprazada para o ano. En total son cinco libros, cunha visión autobiográfica da enfermidade mental.

-Nesta vincúlase coa xenialidade.

-Quería desmitificar esa visión romántica da loucura. Hai quen pensa que é creativa e marabillosa, pero iso son barbaridades. Eu padezo trastorno bipolar, e hai unha fase desta enfermidade na que é verdade que estás máis produtivo do normal, pero acabas na depresión e podes estar anos incapacitado.

-Hai moito descoñecemento en torno a enfermidade mental?

-A xente ten moitos prexuízos. Para algúns, os enfermos mentais son diminuídos, para outros son violentos, e despois hai esa versión romántica. O que eu busco é normalizala, tendo sempre en conta que as enfermidades hai que diagnosticalas e tratalas ben. Non vale coa terapia só. Hai que medicarse, pero a xente abandona a medicación cando ve que está ben.

-Habería moita máis incomprensión na súa época, cando lle diagnosticaron.

-Había un estigma terrible. Isto é xenético, e o meu pai tiña a enfermidade, aínda que non estaba diagnosticado. Miña avoa igual, e a miña bisavoa tamén. No ano 82, o que facía a miña familia era ocultar a enfermidade. Cando eu tiven a primeira crise psicótica tiña 22 anos, e tiven a mala sorte de caer nas mans dun psiquiatra incompetente e deshonesto, que confundiu o diagnóstico cunha esquizofrenia, e deume un tratamento errado. No trastorno bipolar, a medicación máis eficaz é o litio. Serve para regular o estado de ánimo, porque cando estás na fase maníaca é perigosísimo. Creste o rei do universo. Eu tiven un accidente na autoestrada, porque metín o coche a 180.

-A intencionalidade social da obra vai máis aló da enfermidade mental. Sitúase nos 80, unha época de moito movemento.

-Foron anos nos que vivimos perigosamente, co golpismo, o nacionalismo e o terrorismo. E a xente non está enterada.Eu a Transición a vivín en Madrid, e iso da etapa pacífica é mentira. Foi unha etapa violenta, perigosa, que milagrosamente acabou ben. Daquela campaba as súas anchas a extrema dereita. No 80, ETA bateu o récord histórico de atentados, cun morto cada 60 días, e os militares ameazaban continuamente cun golpe de Estado. Pero os políticos daquela viñan dunha Guerra Civil, non eran tan incompetentes como os de agora, e chegaron a acordos como o da Constitución.

-O ano 80 foi tamén o ano no que se negociou definitivamente o Estatuto de Autonomía de Galicia. Cree que se cumpriron as ilusións que había nese período preautonómico?

-Esa época ilusiónante partiu dunha inxenuidade que se ve na novela. Ao principio ían facer unha especia de autonomías históricas, Galicia, País Vasco e Cataluña, que tiveran unhas competencias específicas, pero o ministro Clavero Arévalo sacou da manga iso de café para todos e ao final todas as autonomías tiveron as mesmas competencias, o que foi un erro gravísimo. Daquela había moitas manifestacións pola independencia, pero a sociedade acabou desencantada.