O meu amigo o profesor Barreiro, como historiador profesional, fixo unha historia da Coruña e un censo dos seus alcaldes: o conde de Torre Penela, Folla Yordi, Casás, Picadillo, Senra, Molina, Liaño. A Helena Montes hai que atopala na novela Pazo de inverno, de Alberto Lema. Un coma outro teñen devoción por coñecer e explicar a alma e os alicerces desta nosa cidade metropolitana, galega e de barrios. E de tabernas, nas que Miranda esculca a temperatura política. E de coros que falan na novela.

Pero Barreiro e Lema actúan con armas e obxectivos diferentes. Hoxe queremos deternos na fabulación de Lema porque cremos que xa forma parte da construción artística da nosa urbe á que contribuíron, sen dúbida, a poesía de Luísa Villalta, o teatro de Manolo Lourenzo, a arquitectura de Albalat, a politoloxía de Tomé, a pintura de Urbano Lugrís, a música dos Diplomáticos ou a fotografía de Xurxo Lobato.

Porque a arte é un instrumento poderoso para achegar emocións e para vertebrar un relato alternativo que non cabe na ciencia histórica. Pero que o complementa e ilumina. Lema abre as portas dunha cidade cuxo Pazo de inverno é asaltado por un grupo de xente honrada, formada e inexperiente que traen a Faro as formas e as angueiras da nova política pero que non esquecen a longa historia de conquistas políticas contemporáneas que protagonizaron outros descamisados, na República Azaña e Casares Quiroga, Castelao e os Villar Ponte, Suárez Ferrín e Ánxel Casal na guerra, na ditadura franquista Moncho Villar, na transición Domingos Merino, a quen tamén deron xaque mate. Un grupo que contesta a prevaricación e todas as formas de corrupción, algunhas tan sibilinas, outras tan indelebles.

Eu tomei café con Helena Montes -tamén co vello Bieito Uzal e con Volterra- e podo asegurarvos que é cuspidiña ao retrato inserido na novela de Lema. As loitas, sobre todo as loitas contra quen entende a cidade coma un xoguete en perenne beneficio propio, son xaora resultado do debate sobre a información que se nos administra e finalmente do relato que se constrúe sobre a realidade. Unha realidade tantas veces terxiversada, negada e prostituída.

Pazo de inverno é unha novela substantiva, elegante e valente que nos retrata a todos, por acción ou omisión, que ispe a verdadeira esencia da cidade, que achega un balance dos protagonistas dos avances e as recuadas colectivas. Do medo e da altiveza. Do que foi e do que puido ser. E abofé que explica o ciclo político 2014-2019 cando o grupo de primaveras tomou asento nos elegantes salóns de María Pita. 

Daquela produciuse, como todo o mundo sabe, unha invasión de ratas, un aumento da porcallada, brigadas especializadas na destrución de alfombras florais, cartaces ofensivos. E un orballo finísimo pero persistente de información desinformativa. Todo se podería amañar pagando unha factura. Pero non, os descamisados non estaban por ese apaño. Tamén se entende a súa expulsión dun poder cativo exercido baixo o zoco Montoro. Mirádelle a parte boa: Alberto Lema puido dedicarse á literatura. A chorar a Cangas!