Don Ricardo foi máis que un mestre para os nenos e mozos que pasaron polas súas aulas no Colexio Fingoi de Lugo ou na Universidade de Santiago. O rostro serio e severo de Carvalho Calero agochaba, tras de si, a calidez dun home moi humano e un pozo de sabedoría que conseguiu espertar en decenas de persoas a alegría e o amor pola cultura nun período tan escuro como a ditadura. O intelectual ferrolán entrou a Fingoi nos 50 nun momento moi difícil da súa vida, tras ser represaliado e encarcerado polo franquismo. O empresario Antonio Fernández López apostou por el para sacar adiante un modelo educativo diferente, un colexio mixto que quería darlle unha oportunidade aos nenos do rural e ensinarlles a pensar por si mesmos.
A directora do centro, Asunción Fernández, foi unha destas nenas e tamén a encargada de seguir os pasos dun mestre "excelente", un home "sabio" e serio cuxa pedagoxía ía moito máis alá do "profesor di alumno repite" e que non dubidaba en emocionarse recitando, cantando e ríndose cos seus estudantes. Don Ricardo vivía no mesmo centro, onde exercía permanentemente de docente e director, aínda que non de maneira oficial. "Estaba todo o día no colexio, no comedor comía connosco, no patio e tamén cando tiñamos a hora de estudo, porque non estaba permitido levar nada a casa. Controlaba todo iso", lembra Asunción, nunha entrevista con Europa Press . A docencia de Carvalho Calero non se limitaba ao mero coñecemento, que aplicaba dun modo "estrito" e "esixente": traballaba co contexto, recitaba poemas e cultivaba a creatividade do alumnado cos seus propios escritos, algúns deles premiados nos Xogos Florais e Minervais.
A escritora Carmen Blanco, entón unha nena, asegura que as súas clases eran "moito máis que a materia que impartía". "Ensinábanos a falar, a recitar, a pensar, a imaxinar, a ter criterio". A autora lembra a principal lección de Don Ricardo: "O amor ao propio, ao que tiñas máis preto, sen prexuízos". Varios dos seus alumnos pertencían a familias "represaliadas" e de mentalidade progresista, lembra. Blanco xa era consciente entón da persona "importante" que encarnaba o seu profesor polas historias que lle contaba a súa familia. Carvalho sabía ver o "especial" en cada un dos seus alumnos, mostrándolles a beleza da poesía e do mundo que lles rodeaba. Era un profesor "esixente e duro", insiste Blanco, que ensinaba a "importancia do esforzo", pero que "podía ser moi divertido". "Tiña un gran sentido do humor. Cando nos tentabamos poemas, con algúns choraba da risa", rememora unha alegre Asunción Fernández. O ferrolán sabía relacionar todo o que impartía "co que pasaba en cada momento", coa xeografía ou a música. "Gustáballe moito cantar, sempre nos ensinaba algunhas cancións, algunhas delas galegas, e emocionábase moitísimo", destaca Fernández.
Cada fin de curso, os escolares interpretaban obras teatrais dirixidas por el, aproveitando este medio para "desenvolver grandes capacidades", a dicción e a entonación, sempre pendente da corrección da fala. Tamén acompañaba aos nenos en viaxes de estudos, con saídas pola contorna, cultivando o coñecemento a través da etnografía e a observación directa. Moitos alumnos "tiveron a sorte de coñecer a Otero Pedrayo ou a Ramón Piñeiro, moi amigos del".
Blanco volveu ser estudante de Carvalho na Universidade de Santiago, onde o intelectual conseguiu praza como primeiro catedrático de Filoloxía Galega. Alí Don Ricardo marcou a toda unha xeración de intelectuais e autores, como o editor e presidente da RAG, Víctor Freixanes; Pilar Pallarés, Premio Nacional de Poesía 2019; ou a escritora Pilar García Negro. "Cando nós chegamos á súa clase non sabiamos nada, moi pouco, chegamos bastante asilvestrados. Algúns eramos urbanitas outros das aldeas, cada un da súa lingua e a súa maneira de entender o galego. Como profesor ordenounos o cerebro, deunos información de forma culta e esixente e construímos con el a historia e o canon da literatura", destaca Freixanes.
Pallarés, pola súa banda, procedía dun colexio "moi pequeno" da Coruña. "Era bastante distante, severo e irónico. Moitos alumnos admirabámolo e agora penso que quizais eramos demasiado novos para ver detrás desa ironía todo o que había de cordialidade. Para min, tamén supuxo descubrir a lingua da miña familia, dos meus pais, e unha tradición literaria e poética marabillosa que nos abría camiños a todo o mundo. E iso foi da súa man", conclúe Pallarés.
