Escribe Xurxo Souto: "O océano símbolo tamén do alén, da morte, mais non como destrución, senón espazo de coñecemento absoluto, moito máis alá dos límites da percepción racional". Rosalía sabía ben o que dicía entón no seu final dende o cuarto da humilde casa padronesa da Matanza: "abride as xanelas que quero ver o mar", un mar que non se ollaba... ¡Saúde e océano! E veña, peten os pandeiros e soen as cornas do mar. Contos do mar de Irlanda é un cadrelo de historias contemporáneas dos galegos, unha nova Ora Marítima a fender a tradición mariñeira de que "as cousas do mar non se contan en terra". Homenaxe, necesaria intromisión do Xurxo Souto, atraído e educado polo Atlántico, que tantas esencias do Nós, plural e maxestático asolaga. O bravú ponse en vara, como se poñen os mozos dende que no peirao se ergue a áncora e se toma rumbo cara a incerteza labiríntica do Atlántico. O diplomático-rebelde, engaiolado polas sereas das odiseas de Lugrís, fai unha nova inmersión literaria, arremedando miles de anos despois a Breogán e ós homiños santos da misión panteísta, todos trenzados entre enigmas, cara a nosa querida Erín, a carón dos pozos do Gran Sol, palabras maiores. Xurxo con Sofía de Labañou, intuíu, escoitou, leu e foise cara a fermosa baía de Bantry e Castletón, cuspidiña ó Mar de Vigo, a visitar a Michael J. Carroll, o autor de La Segunda Armada Invencible (2007), pescudador do silencio de tantas historias galegas. Entran nesoutro Cuarto de mariñeiro do escritor irlandés, escoitan e enfían. Non podía ser pra menos o resultado deste carnocho do Montealto da Coruña, onde o cemiterio mariño co nome do santo navegante Amaro emproa cara á Marola e ó Mar de María Luisa; Xurxo que se non tivo como berce unha patela do muro, recibiu en noites a beizón do muiñar dos estralampos do Faro de Hércules. Terrícolo todoterreo, bravú e diplomático a un tempo, que agarima ó acordeón, coa súa ledicia posta e a palabra alta, pregoeiro maior de banda a banda, do Barqueiro ó Xures, de Fisterra ós Ancares, que tanto improvisa o que cumpra como traza o debuxo do mapa dun tesouro. Filólogo, mestre do contar, con ou sen micro, coas leccións aprendidas dos novos bardos, de Dylan Thomas e mesmo de Macluhan, enguedellado na tropa da Tralla e a arroutada, no Fumareu, e nos Tres trebós, con tres estralos, sempre a pé de obra, a abrir "por reformas" boticas para saber escoitar e contar. Autor de imprescindibles ilusións mariñas, o Retorno dos Homes Mariños (1999) dos Contos da Coruña, tira do cordel pra seguir polos ronseis do reflexo do Faro, seducido polos cantos de serea, polos sons das buguinas, guiado polo temón do espírito santo de Lugrís. Xurxo embárcanos nunha Historia de historias, homenaxe a tempo ós mariñeiros do común, denantes que esvaeza no petar das brétemas deste noso País do Leteo: o primeiro é coñecer os nosos lindeiros, máis alá das orelleiras, os que se alongan pola rosa dos ventos para perdérense no pozo do Mar Maior. Ben dixo o sueco Staffan Mörlin que "Galiza está no centro do mar", embigo do océano, e que as vellas partixas poñen os lindes das leiras das Mariñas do norte, mar por medio, en Irlanda. Océano da fecundidade, da nosa Venus que se fai Virxe do Carme da Parrocheira, ponde os mareantes erguen altares ó Sol que se fai fisterrán Cristo de barba dourada, paso de Caronte, mar das viúvas... Mítico océano dos atlantes, da Ora Marítima de Rufo Festo Avieno, cantando odiseas de célticos Sefes cara ó país dos Oestrinnios; de Breogán de Brigantia, de San Barandán, do San Amaro e Trezenzonio... de Paio Gómez Chariño, de Mourelle, de Isabel Barreto, de Benito Soto, de Soutomaior e poida que mesmo de Colón.... Soidosos Mares de dentro e Mares de fóra, cantados polos trobeiros de todo tempo. Mesmo o terrícolo chairego Manuel María adiantou un ensaio no 1991, sobre A Presenza do Mar na poesía Galega. O sal, o sol, o son das tensións altas atlánticas levámolo os galegos no ADN e reborda nos poetas. Culto ó mar escenificado nos repuxados da diadema áurea e céltica de Ribadeo: o cabalo e o golfiño, terra-océano e por medio o ritual dos caldeiros sacros... Por algo as cores da bandeira e mesmo que case todos por aquí fixemos a comuñón con traxe de mariñeiro.

Con Erín compartimos as isóbaras da Historia, máis alá do ir e vir céltico, romano, cristián, normando, da emigración compartida e sempre a pesca... e as patrulleiras dos fillos da Gran Bretaña, con nome de serea ruín e de dor, a "Deirde", como conta Xurxo: abordaxes, apresamentos, multas... Ondas onde os mariñeiros aprenderon a blasfemar de xeito baril, aínda que no corazón levan a devoción a súa íntima confidente Venus-Carme, Virxe da Estrela.

Contos do Mar de Irlanda encétase cun canto bárdico de hoxe, artillado polo mozo patrón de pesca de altura de Cee, Xosé Iglesias, e que compre ler a modo, con música de arpa, deixando esbarrar e surfear os acentos fisterráns: "...eu sou mariñeiro, e o marrrr móllama a alma,/ssssalinissssame e golpéame o corazón/. Eu non podo fassserrr maisss nada...". Epopea contemporánea dos proletarios do mar galegos, a seguir nunha "sega" ou a "arar" case fóra do mapamundi. Galegos con africanos, con hispanos, desterrados... a cabalgar sobre as ondas máis grandes do mudo, as que lamben e barren de proa a popa ós barcos, a convivir co perigo da pesca do peixe sapo que papou mans e mesmo mariñeiros enteiros. O Mar de Irlanda é un gran cemiterio dos máis garridos mozos galegos, velaí o memorial-menhir de Kylmore, erguido nos lameiros da difícil entrada da península irlandesa de Valentía, con 26 nomes labrados, mociños mortos. E lembro aquela das Cousas de Castelao sobre a onde foi parar o pelexo tatuado do forte e xeneroso mariñeiro Ramón Carballo. Historia galega enchoupada no mar, si acaso entre grolos de coñac, de augardente, anís ou whisky. Canecas que comedidamente non faltan agachadas nos camarotes, como elixir ou estraperleo. Pero os que ordenan e mandan nos mariñeiros de pés anchos é un deus que é o patrón. Historias de mariñeiros, de bous e bacas, recollidas en tabernas ou nas tendas de calquera porto, no muro ou nos barrios do Berbés, Coia, a Palloza desa "Cidadeatlántica" que Xurxo dí é a Coruña-Vigo, a do Papagaio e a Ferreiría, de cabo a cabo atada por Lugrís... Ou historias escoitadas máis alá, nos portos galegos de Trinxcherpe, en Pasaia de Euzkadi, nas freidurías de Cádiz ou nas pescudas do músico Diplomático do Montealto tras o palco. Memorias contadas en íntimos cadernos de bitácora, por familiares que, guiados pola estrela do destino, buscan cemiterios mariños nos que acougan os seus desaparecidos. Historias abertas, sacadas de libros, como o do mestre patrón Francisco Eiroa del Río, La pesca de arrastre en Galicia, a que me congratulo de ter avaliado e posto no prelo na Deputación da Coruña, ou nas páxinas escritas pola colega Esperanza Piñeiro de S. Miguel e Andrés Gómez Blanco Homes de ferro en barcos de madeira, como na de Manuel Martínez Santomé, Unha marea no Gran sol, mesmo nas páxinas proletarias do sindicalista Dionisio Pereira, autor de Loita de clases e represión franquista no mar 1864-1939 ou na Historia da pesca do bacalhau de Mario Moutinho, coas que abrir unha biblioteca elemental do Mar de Nós. Moito aprendemos coas "peixefanías" do Xurxo: que mariñeiros galegos, a parte de ensinar o seu idioma e a morriña en tascas e casas de Erín, bautizaron o mar, cabos, cons e caladoiros con nomes como o "Clítoris", onde perde o dedo o "Murias" do Barqueiro, o "Virgo da Xonana", a "Cona da Vella" para guiarnos ó porto de Galway, "como un ovo cheo de cigalas", o "Mar das Galiñas", a "Zapata", os "Codillos"... Furaremos aquí entre as tradicións mariñeiras: prohibido asubiar no mar, levar paraugas, falar dos cregos... A terapia urxente de aplicar sobre as queimaduras non sei que matarratos de Zeltia. Soubemos que Marcial Lafuente Estefanía e as súas novelas de vaqueiros mataron horas nos camarotes, por iso atopou editor en Vigo. Coñecemos historias de cadelos mariñeiros, como aquela cadela que en tempo do celo brincou en porto e perdeuse seguidas de cans do norte. Obxectos enganchados nas redes, e puideramos dar fe como arqueólogo: dende un prato do Titanic a unha cámara fotográfica de ultimísima tecnoloxía que retorna a súa dona de África do Sur... Historias con nostálxica e música de fondo, a dos "gaiteiros do mar", a ritmo de zoca de Noia ou de Bueu.

Unha boa obra de literatura é a que abre no lector camiños propios. Este é un libro comunal, caladoiro para quen o saiba aproveitar : ¡Medre o mar!... e sempre para BEN.