“Punta Herminia é diferencial no Estado por ter tres monumentos ás vítimas da ditadura”

Emilio Grandío Seoane (A Coruña, 1967) é catedrático de Historia Contemporánea na Universidade de Santiago. Durante dous anos coordinou o traballo de investigación Pasado arrincado, sobre os lugares de Galicia relacionados coa memoria democrática.

Os resultados publícanse agora nun libro, unha páxina web e unha guía docente.Como xurdiu a idea de facer esta recompilación de lugares?

En grande parte da necesidade. Dende o inicio do século XXI téntase resignificar aqueles lugares que teñen que ver coa constitución do estado democrático este país. Pero o que anima todo este traballo é abarcar esta temática pero dende outra perspectiva. Se ben ata agora o máis tradicional nos lugares da memoria son aqueles lugares de enterramento, o que queriamos era non presentar ese pasado cunha perspectiva exclusivamente traumática. A construción da democracia tamén inclúe cuestións positivas, e tan democrática é a xente que loitou por ela e quedou no camiño como moita xente invisible que traballou na realización de xornais, actos de propaganda ou protestas contra o propio réxime.

Supoño que tivo que haber un debate sobre esta cuestión no equipo de investigación?

Si, realmente houbo certo debate inicialmente, pero aparte de facer unha localización de lugares que non existía dunha maneira tan sistemática en Galicia e coa que incluímos arredor de 300 lugares de memoria democrática, decidimos entre todos que a democracia se constrúe tamén con outro tipo de actitudes. Un réxime totalitario evidentemente impón a verdade oficial e aqueles que propoñen pensar e actuar de maneira libre tamén teñen o seu campo na recuperación da memoria.

Non é sorprendente que durante a transición a recuperación desta memoria quedara soterrada?

É que por transición se está falando dun período que dentro de nada vai cumprir o medio século, polo que non está tan cerca como parece. Eu sempre explico nas aulas que moitas veces esquecemos que transición non é ruptura, polo que ten que haber un poder que o deixa e un poder que entra mediante un acordo. Na medida en que estes poderes sexan máis ou menos fortes a calidade da democracia será distinta. Na española hai un aspecto que quedou sen arranxar debidamente, e isto o di propio Felipe González, que é a homologación da democracia dos cinco anos da República coa actual. Iso está no espírito da construción desta democracia e da Constitución, pero non na letra.

Di que pasou xa case medio século da transición, pero aínda hai obstáculos políticos para a recuperación da memoria.

É certo, e efectivamente son políticos, non da inmensa maioría da sociedade, que creo que ten bastante asimilado isto. Outra cousa é que determinados relatos se perciban dunha maneira amplificada por obxectivos políticos a curto prazo. A medio e longo prazo, creo que a asunción de que os mortos teñen que sacarse das cunetas e de que a democracia é unha construción de todos ata hai ben pouco era aplastante. Por iso é necesario apuntalar na medida do posible dunha maneira pedagóxica a identidade e os hábitos democráticos desta sociedade.

Pensa que hai posibilidade de que algún grupo político consiga dar marcha atrás neste proceso?

Algúns anuncian iso, aínda que sabemos que non todo o que se anuncia despois se fai. É unha onda que non é exclusiva de España e que no caso moi nomeado da Unión Europea, que é o referente democrático no mundo, está aí. É un movemento para tentar anular o pasado e enfocar unicamente no presente e que non nos sirvan as accións do pasado para amañar os conflitos actuais.

Cre que a recuperación do Pazo de Meirás marcou un fito na recuperación da memoria?

O que significou un antes e un despois na recuperación do Pazo de Meirás, que aínda non está recuperado, foi a unidade de acción, do mesmo xeito que se conseguiu transitar da ditadura á democracia foi porque a inmensa maioria camiñaron nunha mesma dirección. Iso cumpriuse tamén no Pazo de Meirás porque todos os sectores entendían que os valores antidemocráticos non poden ser explicados por institucións democráticas. O método Meirás é un exemplo de como se teñen que construír os valores nesta sociedade e para min é máis relevante có traslado dos restos de Franco ao cemiterio de Mingorrubio, porque a imaxe de Cuelgamuros é tan forte que é difícil que iso poda ser significado dunha perspectiva de como se construíu a ditadura.

Foi difícil a selección dos lugares da memoria?

É evidente que este traballo non se pode facer con poucas persoas, polo que conta coa colaboración de moita xente e que foi posible grazas á axuda da Secretaría de Estado de Memoria Democrática que durante dous anos nos apoiou neste proxecto. Todos converxiamos en que non pode ser que Galicia estivera aínda sen localizacións da memoria, aínda que é un primeiro intento porque todas as bases de datos non son definitivas. O que fixemos foi ampliar o marco para que se vexa que hai un mundo de lugares onde durante catro décadas houbo moita xente que loitou pola democracia.

Que lugares considera máis destacados deste pasado na Coruña?

Temos O Portiño ou a Cadea Provincial, pero tamén un que é diferencial respecto dos lugares da memoria de todo o Estado que é punta Herminia, do que falo no libro. A partir de que alí existen tres monumentos vencellados ao recordo das vítimas [os menhires, o cromlech de Díaz Pardo e as placas da avenida de Navarra] fago un percorrido de como foi a evolución deles para que se vexa que hai un camiño de recuperación dese pasado, ademais de abordar tamén que A Coruña tamén é un lugar singular porque ten dúas memorias, xa que foi o centro neurálxico de boa parte da resistencia ao franquismo pero tamén foi durante catro décadas a capital de provincia referente da corte de Franco.

É optimista con relación á recuperación da casa Cornide?

Iso está como estaba hai uns meses porque os procesos xudiciais levan o seu tempo. O do Pazo de Meirás tamén é longo e o da casa Cornide están nunha fase case embrionaria. Creo que todo isto vai depender, quizáis máis cedo que tarde, de que esta sociedade siga considerando como valores comúns este tipo de cuestións da democracia, no sentido de que cada que poda ter a súa expresión. A medida que exista unha sociedade máis democrática é evidente que este tipo de procesos se levarán a cabo antes.

Suscríbete para seguir leyendo