Os mosteiros medievais, esas illas de paz e rezo, que como miliarios marcaban o territorio cristián conquistado ao paganismo e ao pecado, seguen a gardar hoxe entre as súas ruínas ou na soedade dos seus claustros, numerosos enigmas e misterios soamente accesibles na ficción da boa novela.

Sorprende actualmente que nunha época de lectura dorsal, a que facemos hoxe atendendo exclusivamente aos titulates do dorso do libro, unha das claves fundamentais da cultura monástica fose a biblioteca que custodiaban, centro de produción e difusión do saber, obxecto sempre de codicia e barbarie en non poucos momentos da historia. Sempre nos resultou sorprendente un adaxio medieval atribuído sen demasiado fundamento a un monxe e teólogo francés, Geoffrey de Breteuil (século XII) e que figura no frontispicio de numerosas bibliotecas, Alcobaça entre elas. A inscripción, moi divulgada no mundo monástico, en latín medieval, vulgar, di así: Claustrum sine armario, quasi castrum sine armamentario o que traducido libremente ven dicir “un clustro, un convento sen biblioteca é como unha fortificación, un castelo sen armas”.

Aínda interpretando estas palabras no sentido máis cultural, toda vez que os libros dan sentido ao mosteiro, centro de saber, non podemos ocultar o sentido bélico que transmiten ao comparar libros con armas. O adaxio en realidade é unha especie de declaración de guerra ideolóxica que non cesou ao longo da historia europea: o discurso cristián, teimoso e perseverante coa predicación, suprimiu a exaltación da vida pola exaltación dun paraíso situado no máis alá. O teocentrismo cristiano iniciou unha guerra cultural que foi consolidando a concepción da terra como un “val de bágoas”, repetida en todos os corrunchos por medio dun pasquín oral que se chama A Salve.

A belixerancia foi tal que acada os máis diversos eidos; nin a aparentemente inocente denominación dos días da semana quedou fóra da batalla ideolóxica e os pagáns e politeístas “luns” (dies Lunae), “martes” (dies Martis), “mércores” (dies Mercuris)… sofreron o embate da cristianización para chamarse “segunda, terça feira…” cristianizados a partir do día do consagrado ao Señor. Por procesos similares pasaron algún nomes de árbores como o “sabugueiro” que pasou a chamarse “bieiteiro”, de “benedictus”. A teoría da “prefiguratio” de San Xerome vai ser o agasallo que este Padre da igrexa ofrece para converter todo o que de útil había no mundo nun anticipo profético e misterioso da verdade de Cristo. A teoría da anticipación converte a auga necesaria e imprescindible no símbolo do bautismo, o lume adianta a idea do Espírito Santo; o ar está anunciando a limpa vida de Xesús e da Virxe na terra. Na obsesión pola cristianización da vida ata o porco se compara coa Virxe María nos manuais de predicación para destacar a utilidade desta devoción. Lembramoa o escándalo ocorrido en Pontevedra cando nunha misa dominical en Santa María don Peregrino proclamou que da Virxe María se aproveitaba todo da mesma maneira que do porco.

Ovidio, poeta do amor e do erotismo será moralizado e figura na iconografía, na compañía de Virxilio, como profeta e anunciador do cristianismo.

San Agustín, consciente da necesidade de asimilación da superior cultura clásica, anima ao estudo da retórica e dialéctica para ter armas para combater as herexías e desvíos da incipiente ortodoxia.

Sorprende diante desta ancestral loita ideolóxica, que nace xa co libro pétreo e se vai perfeccionando a través da historia coma un río que por veces é caudaloso, sinuoso case sempre, apenas visible outras pero sempre presente, que se nos queira presentar como novidade unha guerra cultural na que se discute a suposta superioridade moral dunha opción política. Temos que empezar a diferenciar as escaramuzas das batallas.