Murguía

Supoño que todos detestamos o ritual das efemérides e da memorabilia porque nos sitúan nos códigos da linguaxe funeraria e na retórica, case sempre baleira e afectada, dos discursos de cabodano celebrados no espazo público. Porén, na selección das pezas, dos acontecementos e das figuras ilustres máis ben patriarcais do noso pasado, tamén nos situamos politicamente, escollemos bando, comprometémonos con certos ronseis descartando outros e pretendemos actualizar o seu sentido. Entre todas as efemérides deste 23, que teremos tempo de ir evocando ao longo do ano, eu comezarei tomando partido por Murguía, de quen celebramos o primeiro centenario da súa morte.

Viviu unha vida longa, entre 1833 e 1923, e foi, desde moi novo, un actor principal na escena dos debates políticos, historiográficos e culturais galegos do seu tempo, nos que participaría co estilo polémico e intempestivo que lle era propio, e que dominaría durante case 70 anos, un longo reinado. Unha posición de privilexio sempre discutida, non tanto pola calidade das súas producións científicas ou xornalísticas, senón pola escolla de Galicia practicamente como único obxecto e suxeito do seu discurso, nun momento no que se puña en cuestión mesmo a propia lexitimidade da existencia dun foro de debate público galego separado do estatal.

Pois a Murguía debémoslle, cos precursores que el mesmo debuxou para se fornecer a si mesmo do prestixio dunha tradición, practicamente a invención de Galicia como suxeito político na idade moderna. Mellor dito, a súa recuperación como tal suxeito, logo dun longo silencio que o propio Murguía se encargou de explicar e diagnosticar fabricando a hipótese política máis poderosa que ningún historiador galego, antes ou despois del, nos ofreceu nunca: a da doma e castración de Galicia. A submisión milenaria dos galegos e o seu desprezo de si mesmos e da súa diferenza ficaba por fin explicada: a nosa non era unha doenza conxénita nin autoinmune, senón que tiña unha razón, unha externa ademais: España, a dominación española. Nunca antes ninguén o dixera con tanta claridade, nunca ninguén volveu dicilo despois con tanta forza e convicción. Velaí o seu sacrilexio: sinalar o conflito onde non había máis silencio e vergoña; a explicación en termos políticos do que ata aquel momento non era máis ca unha sorte de maldición bíblica: aos galegos non nos faltaban horas de sol, senón que fóramos vencidos.

Un conflito que tiña raíces máis fondas que a simple derrota da clase nobiliaria galega na conformación do moderno estado absoluto español, parella á dos comuneiros casteláns ou das xermanías valencianas no mesmo tempo. Raíces que tiñan a ver coa súa diferenza lingüística e cultural, que Murguía situou no celtismo, en irmandade coa Bretaña ou con Irlanda, un territorio atlántico de cruces de pedra e sons de gaita que atoparía no Lebor Gabála Érenn, o Libro das invasións de Irlanda, a crónica mitificada do noso propio pasado sobre a que Pondal edificaría a épica do seu valeroso clan.

Dotadas de mellores probas empíricas, as dúas grandes intuicións de Murguía: conflito político e diferenza cultural, seguen vixentes, explícannos.